Het regelen van de overtocht naar Soedan gaat vlot; ik kies een ferry die over drie dagen na het avondgebed vertrekt. Ik moet wel al 's ochtends aanwezig zijn, dus het zal wel net zo'n loketjesdag worden als in Bandar Lengeh. Ik overnacht aan de corniche. Zoals steeds kun je de auto eigenlijk overal neerzetten om te overnachten, maar uiteindelijk zijn de Arabieren oorspronkelijk een volk van kampeerders. Omdat de temperatuur veel aangenamer is dan in Jeddah zijn hier overal picknickende gezinnen; het zijn niet de grote families die we in Iran en Oman zagen. Ik wordt aangesproken door een man in smetteloos wit met een gebedsmatje over zijn schouder die vraagt wat Dappere Dodo gekost heeft. Hij biedt  direct 20% meer. Toch maar niet gedaan.

Na een bezoekje aan de vismarkt (video) word ik benaderd door iemand van de "Tourism Committee" die vraagt of hij een kleine rondleiding mag geven. Dat mag hij. Jeddah ligt al eeuwen op een kruispunt van handelsroutes en is sinds de opkomst van de Islam een belangrijke tussenstop op de bedevaartsroute naar Mekka. In het oude centrum van Jeddah zijn huizen met fijne houten balustrades en balkons (coral houses), die echter heel erg vervallen zijn (video). Ze zijn van rijke families die nu buiten de stad wonen en ze aan gastarbeiders onderverhuurd hebben. Deze bouw bracht wat ventilatie en zorgde dat de bewoners naar buiten konden kijken zonder zelf bekeken te worden. Saoedi Arabië is bezig de huizen over te nemen en probeert Jeddah op de werelderfgoed te krijgen. Ik word rondgeleid door een van de huizen en door een klein museum. Daar hangt onder andere de traditionele kleding van de streek, wit voor mannen en vrouwen, ook voor op straat. Ik vraag waarom vrouwen nu allemaal de minder comfortabele zwarte kleding dragen; volgens hem geen verplichting, maar een uit Riyadh overgenomen gewoonte. Ik vraag ook  hoe ze ooit het toerisme kunnen bevorderen als Saoedi Arabië zo karig is met visa. Volgens hem wordt het vanaf januari mogelijk toeristenvisa voor individuele reizigers te krijgen. Zijn we dan toch te vroeg geweest?

Afgezien van de sluiers die bijna alle Saoedische vrouwen dragen is het straatbeeld meer gebalanceerd (video). In tegenstelling tot bijvoorbeeld Abu Dhabi zijn vrouwen volop aanwezig en kopen ze ook levensmiddelen. Buitenlandse vrouwen hebben meestal een zwarte habaya, soms met onbedekt hoofd, soms een gekleurde habaya of een lange blouse en rok. Winkels worden gerund door mannen, maar veel van de handeltjes op straat door vrouwen. Deze mannen zijn meestal buitenlanders, vooral uit Yemen en Soedan. De meesten werken al tientallen jaren in Saoedi Arabië en hebben vaak hun familie achter moeten laten. Ze werken dan een jaar in Saoedi Arabië en gaan daarna voor drie of zes maanden terug naar hun land. Ondat de moskeeën (hoeveel het er ook zijn) te klein zijn voor alle gelovigen worden grote gebedskleden uitgelegd op straat of nemen mensen hun eigen gebedsmat mee (video).

's middags ga ik even tanken. Dat kan alleen buiten de stad. Er zijn heel veel tankstations (ze moeten bijna geld toe krijgen bij de brandstof om bij deze dichtheid te kunnen renderen), maar die in de stad hebben geen diesel. Onderweg is er een geweldige hoosbui met onweer. Als ik terug kom op de plek waar 's ochtppere Dodo stond zie ik daar een auto met verbrijzelde voor- en achterruit en daarnaast een omgewaaide palmboom en lantarenpaal. Gelukkig dat Dappere Dodo op reis was.

Ik zet de auto naast de moskee op het strand om wat klusjes te doen waarvoor ik water nodig heb (moskeeën hebben altijd toiletten en water). Na het vrijdagmiddaggebed volgt een bestorming door belangstellenden die zelden toeristen zien en zeker niet met zo'n rare auto; ik kan kaartjes gaan verkopen en krijg een "USB desktop aquarium" van een man. Later komt een vrouw een flesje parfum brengen. 's middags komt een gezin (man, vrouw, zes dochters - twee zoons zijn thuis gebleven) twee meter naast Dappere Dodo staan en gaat op een kleedje naast hun auto thee drinken en koekjes eten, zoals alle Saoedische gezinnen doen. De vader spreekt goed Engels en een dochter is lerares Engels, dus er is contact mogelijk, hoewel zich dat vrijwel beperkt tot de vader. Met Margriet erbij zou dat vast anders geweest zijn. Ik moet uiteraard alle meegebrachte lekkernijen proeven. Als ik vertel van de visumperikelen: "Bel mij de volgende keer, ik heb een vriend bij de ambassade in Turkije, die had het kunnen regelen."

De dochters en echtgenote zijn volledig gesluierd. Ik krijg een Facebook-uitnodiging van de Engels sprekende dochter, met volledige profielfoto. Zou Saoedi Arabië een "Veilbook" hebben?

De laatste dag in Jeddah is vooral wachten: ik moet om tien uur bij het reisbureau zijn om de papieren voor de overvaart naar Soedan verder te regelen, na het twaalfuurgebed is het manifest klaar en Dappere Dodo naar de haven, na het middaggebed begint de paspoortcontrole en na het laatste avondgebed vertrekken we. Er lijkt nog even een kink in de kabel te komen als bij de paspoortcontrole gevraagd wordt om een brief waar ik nog nooit van gehoord heb van het bedrijf dat geholpen heeft bij mijn zakenvisum, maar tenslotte mag ik het land uit. Ik mag Dappere Dodo niet zelf de boot oprijden en moet bij het de boot op gaan mijn paspoort afgeven. De totale kosten zijn € 340, inclusief € 20 voor de hut met douche/toilet. De boot, waarvan het restaurant ‘s avonds gesloten blijft, heeft een eerder leven in de Engelse wateren gehad. Ook vrachtwagens en bussen in Saoedi Arabië hebben trouwens heel vaak al rondgereden in Duitsland, Frankrijk of Spanje; de belettering van de vorige eigenaar zit er nog op.

We arriveren om half een in Suakin. Mijn eigen inreis gaat vlot, het duurt uiteindelijk tot half zes eer Dappere Dodo de haven uit is. Om binnen te komen moet hij voor transit ingevoerd worden, maar zo dat we toch een paar weken kunnen blijven. Ik dacht dat het Carnet juist was om dit soort dingen simpel op te lossen, maar dat is vast te westers geredeneerd. Het blijft toch altijd een spel met hoge inzet waarvan je de helft van de spelregels kent en de regels tijdens het spel veranderen. Alles overwegend hebben we een goede route gevonden in vergelijking met de anderen die rond dezelfde tijd als wij vertrokken: we hebben redelijk aan de oorspronkelijke reisroute kunnen vasthouden, hebben relatief weinig uitgegeven aan boten en papieren en hebben Dappere Dodo niet bij enge vreemde mannen hoeven laten. Het allergrootste nadeel was dat Margriet niet mee kon door Saoedi Arabië.

De drukte en de beesten op straat geven meteen een andere sfeer: dit is Afrika! 

Suakin is de oude haven (video). De veerboot komt er aan, maar al het vrachtverkeer gaat naar Port Sudan. Het heeft een leuke vissershaven en een "archeologische site", een stel afgebroken huizen die je kunt bekijken als je een kaartje koopt. Verder zijn de Afrikaanse straten en marktjes natuurlijk prachtig. 

Maar we zijn nog niet klaar met de papierwinkel. Ik rijd naar Port Sudan. De weg door woestijnachtig gebied ligt bezaaid met flarden vrachtautobuitenband, hier en daar liggen kadavers en botten van aangereden kamelen, verspreid staan kleine houten huisjes en tenten. In Port Sudan rijdt een agent een paar uur met me mee van loket naar loket voor de paspoortregistratie en de route permit, die we uiteindelijk niet nodig blijken te hebben.

Voor de moeite krijgt hij behalve geld ook een... USB Desktop Aquarium.

De markt van Port Sudan is 's ochtends het levendigst (video). Niet alleen zijn er de vaste kramen, maar het grote open stuk in het midden is helemaal gevuld met kleden met daarop kleine stapeltjes handelswaar en eromheen mannen in witte en vrouwen in felgekleurde kledij. De verkoop wordt voornamelijk door mannen gedaan, behalve levende hanen, die worden alleen door vrouwen verkocht. Iemand vraagt naar mijn photo permit, die ik niet heb. Ik besluit er toch nog maar even actief achteraan te gaan. Met de kennis van de eerdere lokettenronde ben ik er nu snel achter waar ik moet zijn en kan hem twee uur later op komen halen. Het is opvallend hoeveel mannen in allerlei soorten uniformen rondlopen, veel meer dan we waar dan ook gezien hebben. Ik heb geen idee wat ze doen (niet veel in elk geval) of wat hun rol is.

's avonds is het oudejaarsfeest (video). Langs de boulevard liggen overal matten met groepjes mannen en groepjes vrouwen. Ze kletsen, drinken thee of doen een spelletje. Handelaars in van alles en nog wat hebben hun koopwaar uitgestald.  Ik koop een kaartje voor een muziekvoorstelling. Het zit vol toeschouwers, maar aan mij is het niet besteed: het is heel statisch en de muziek is vooral hard. Om twaalf uur wordt er vuurwerk afgestoken. Ik zie niets van wensen, omhelzen en uiteraard helemaal niets van champagne of soortgelijke versnaperingen.

Ik word aangesproken door een man die vertelt drie vrouwen te hebben, twee uit Soedan en één uit Yemen. Hij heeft lang op het vliegveld van Jeddah in Saoedi Arabië gewerkt maar is nu bezig met een carrièreswitch: hij heeft een aantal wonderen meegemaakt en daarom besloten dat hij profeet is. Zijn roeping wordt helaas noch in Soedan noch in Saoedi Arabië erg onderkend, zodat hij nog niet weet waar hij zich zal vestigen.

De rit richting Khartoum begint zwaar bewolkt, maar zodra we de bergen over zijn is het strakblauw. Ik rijd door een vlakke zandwoestijn met bomen, her en der zijn dorpjes met lemen huizen of hutten van palen met textiel eroverheen. Het verkeer bestaat vooral uit oude vrachtauto's met dubbele aanhanger. Ook hier liggen overal stukken buitenband. Ik word een keer of vijf aangehouden voor controle, maar kan steeds zonder problemen doorrijden. Ik loop ook tegen de eerste bekeuring aan: 3,4 km/uur te hard gereden. Kosten € 10, nadat ik om een kwitantie vraag verlaagd tot € 5. Wanneer ik een overnachtingsplek ga zoeken rijd ik door een gebied zo vlak als de Noordoostpolder. Ik kan dus niet zo gemakkelijk een plek uit het zicht vinden en besluit daarom een dorpje binnen te rijden ( (video). Ik krijg publiek dat er uitgebreid bij gaat zitten om te kijken wat ik doe en dat ook weinig aanstalten maakt weer op te stappen. Een duidelijk andere benadering dan de landen waar we hiervoor waren.

We gaan het plateau van Salmah op. Het wordt met afstand de heftigste off-roadtrip die we met Dappere Dodo gemaakt hebben. Het traject is steil, met scherpe bochten over een smal pad van grote stenen, maar Dappere Dodo weert zich kranig. Op 1100 meter keren we om; we hebben het moeilijkste deel dan al gehad. Later horen we dat het pad verderop geblokkeerd is door stenen na de regen van twee weken geleden. We rijden vervolgens naar White Beach, dat in de loop van de avond volloopt met kampeerders. We horen dat het snorkelen er niet zo mooi is als het boek belooft. Omdat er veel algen zitten zien we er maar van af.

Volgens het reisbureau in Khartoem zouden we het Soedanese visum binnen drie dagen moeten ophalen bij het consulaat in Dubai. Dat past niet in onze planning. We bellen met het consulaat, maar dat zegt niets van ons te hebben. Verwarring alom dus. Omdat het weekend wordt kunnen we verder weinig doen om heet probleem op te lossen.

De laatste wadi's die we in Oman rijden zijn Dayqah en As Suwayh. De rit is prima te doen, het laatste stuk is zelfs verhard. Alleen als we een smal steil paadje met grote stenen inrijden, doodlopen en achteruit terug moeten is het even spannend. Deze rit door de wadi is duidelijk anders dan de vorige: we blijven veel meer bij of in de rivierbedding en moeten regelmatig door het water oversteken. Het landschap blijft geweldig: na iedere bocht weer nieuwe kleuren, vormen en structuren.

Dappere Dodo krijgt ook maar eens een poetsbeurt. Vijf man zijn er een half uur aan bezig (of staan naar hun werkende collega's te kijken). Hij is sinds de aflevering niet zo schoon geweest.

We overnachten gedurende steeds langere periodes "wild" en worden daar ook steeds handiger in. Een van de lastige dingen tot nu toe was haar wassen. We gebruiken daarom voor het eerst onze buitendouche om op het strand te spoelen. Het gaat prima. Mooi dat dat kan op 14 december.

Daarna gaan we op zoek naar de Toyota-dealer om te kijken of ze een oplossing weten voor de hoestbuien van Dappere Dodo. Het is het op een na grootste Toyota Service Station ter wereld: een immens grote hal met bruggen voor onderhoud van luxe auto's op de begane grond en een even grote hal voor 4WD's op de eerste verdieping. Daarnaast nog aparte ruimtes voor grotere reparaties etc. Maar het probleem van Dappere Dodo is toch te moeilijk. Ten minste acht man kijken ernaar (dat is nou intensive care) en hij is zo'n twee uur onder behandeling, maar ze komen er niet uit. De wieg van Dappere Dodo stond in Oostenrijk en kan daarom niet aangesloten worden op de diagnostische apparatuur voor modellen uit de Golf. De conclusie is dat er geen kapot onderdeel is en dat ze hooguit de brandstofpomp zouden kunnen schoonmaken en afstellen, maar dat niet gegarandeerd is dat dat verbetering brengt. Dappere Dodo zou ook zonder problemen vierduizend meter in Ethiopië moeten kunnen halen. Een onbevredigend resultaat, hoewel ze beslist hun best gedaan hebben en we geen rekening krijgen. We stellen de vraag ook maar eens op het forum van de LandCruiserclub.

Al Sawadi is de startplek voor boottochtjes om te snorkelen. We zoeken een overnachtingsplek aan het strand, maar dat blijkt lastig. We zijn intussen gewend aan stille strandjes met palmen en uitzicht op een eilandje (ja inderdaad, een beetje verwend), maar dat is hier in het weekend en illusie. Een van de favoriete bezigheden is om met open ramen en muziek keihard aan langzaam over het strand te rijden, een soort Spaanse pantoffelparade, mar dan per auto. Het lijkt of de route wordt aangepast aan de plek waar wij staan. We voelen ons bermtoeristen aan de A2 en begrijpen nu hoe een leeuw in een druk wildpark zich voelt. Als we verhuizen belanden we op een stuk waar ontzettend lawaaierige quad bikes scheuren; we hebben de A2 ingeruild voor de TT. Waar Dubai een overdosis aan regeltjes had, zouden het hier wel wat meer mogen zijn. Iedereen schijnt het normaal te vinden dat de quad bikes met een noodgang over het strand scheuren waar ook kleine kinderen ronddrentelen. Tenslotte gaan we maar staan in een picknickpark. We ontdekken dat op twintig meter afstand een moskee staat met heel grote luidsprekers; gelukkig heeft de muezzin in de gaten dat er om vijf uur 's ochtends weinig klandizie te verwachten is en roept dan niet op tot gebed. De volgende avond, op zondag, een werkdag, gaan we weer op het strand staan. Het is nu een prima plek. De omgang met rommel op dit soort plekken in Oman is overigens hetzelfde als in de Emiraten. Er zijn weinig afvalbakken en containers en iedereen laat zijn troep gewoon liggen: iemand anders ruimt het wel op. En inderdaad, 's ochtends verschijnt en legertje van dertien Zuidaziaten om het stukje strand weer schoon te maken voor de volgende lading troepmakers. Ook als wij met een papiertje in onze handen staan en een prullenbak zoeken is de reactie: "Gooi maar neer."

De boottocht die we naar de Damanayat-eilanden maken om te snorkelen is geslaagd. We zien vooral veel verschillende vormen koraal, maar niet zoveel vissen. Ook is het koraal redelijk eenkleurig. De eerste snorkeltrip die we maakten was naar de Great Barrier Reef in Australië. Iedere andere snorkelplek steekt daarmee vergeleken bescheiden af.

De rit terug naar Dubai verloopt heel vlot; de grens kost ongeveer een half uur. De grenspost Oman uit ligt bijna veertig kilometer voor de werkelijke grens. In het "niemandsland" liggen nog allerlei plaatsen, afslagen en dergelijke. We begrijpen niet hoe zo ooit een fatsoenlijke controle gedaan kan worden. We worden in Oman aangehouden voor politiecontrole. Dit is wel vaker gebeurd en is vooral nieuwsgierigheid naar die buitenlanders met hun rare auto. De politieman vraagt "paper" en als we vragen welk papier kijkt hij hulpeloos om zich heen. Dan komt een collega te hulp die een vriendelijk praatje maakt en ons doorzwaait. In Dubai maken we weer een voorbeeld mee van de bouwwoede: wanneer we terugkomen op het strandje waar we de vorige keer gestaan hebben zien we een grote stapel betonblokken. Drie grote grondverplaatsingsmachines zijn bezig een joggingbaan aan te leggen over het strand. Ze kunnen er echt niet tegen als stukjes strand onbebouwd zijn.

De vorige keer was er bij de toiletten een vrouw uit Bangladesh die van tien uur 's ochtends tot tien uur 's avonds van tijd tot tijd de toiletten schoonhield en verder naar de zee keek. Nu was er een muur voor de toiletten gebouwd. Ze keek nu van tien uur 's ochtends tot tien uur 's avonds naar een muur.

We zijn een dag eerder naar Dubai terug gegaan dan eerder gepland. Door onduidelijkheden in de communicatie over het visum voor Soedan weten we niet zeker of we het vlot zullen krijgen. Dankzij de hulp van Raidan Travel & Tours, het reisbureau dat belangeloos de aanvraag in Soedan voor ons heeft gedaan, klopt het dit keer allemaal: onze namen komen uit de stapel papier en dus is het 's ochtends paspoort brengen en 's middags halen. Ook een ander probleem lost zich op: een pakje met belangrijke spullen uit Nederland dat spoorloos in de post verdwenen was duikt weer op in Nederland. Tussendoor bekijken we Bur Dubai, het historische deel van Dubai (video). We zien een erg op toeristen gerichte soukh en de heritage area, een soort openluchtmuseum met lemen huizen en windtorens. Het is wel aardig, maar in vergelijking met Yazd, een slap surrogaat.

We zitten nu nog twee dagen in Dubai tot Margriet naar Nederland vertrekt en hebben het gevoel dat we de meeste interessante dingen al gezien hebben. We doen toch nog twee leuke dingen. Eerst gaan we naar het Ras al Khor natuurgebied, vlak bij het centrum en aan twee kanten begrensd door grote autowegen (video). Niet direct een plek waar je zoiets zou verwachten, maar het zit er vol watervogels, vooral flamingo's. Daarna naar een groot aquarium en grote zeedierentuin, midden in Dubai Mall, de grootste shopping mall van Dubai (video). Behalve vissen en krabben zijn er ook leguanen, pinguïns en otters. Het is mooi aangelegd, alleen verbaast ons hoeveel vissen er in een compartiment zitten. We proberen in verband met de energievoorziening altijd buiten te parkeren. Dit keer is er alleen een parkeergarage, gelukkig met  een ingang voor hoge auto's. Helaas is er geen uitgang voor hoge auto's. Met wat stuntwerk over stoepjes komen we weer buiten.

De laatste ochtend voor onze wegen zich scheiden bekijken we Deira, het oudste deel van Dubai (video). Hier is nog een echte soukh en zijn straten met kleine winkeltjes in plaats van kolossale shopping malls. We vinden een winkeltje dat landenstickers voor op Dappere Dodo verkoopt. Omdat die moeilijk te krijgen zijn beginnen we in het voor in te kopen. Voor Saoedi Arabië kopen we het kleinste exemplaar dat we krijgen kunnen. We gaan het helemaal onderop hangen, zodat het iedere rit met zand en modder besmeurd wordt. Ons stil protest. Na een rustige middag, aan een strand dat een goede kampeerplek geweest zou zijn, zetten we Dappere Dodo in een straatje vlak bij het vliegveld voor de overnachting en zoeken de spullen die naar Nederland moeten. We hadden gehoopt Pim, die ook via de Emiraten naar Zuid Afrika reist en vandaag uit Iran in Dubai aangekomen zou moeten zijn nog te ontmoeten, maar dat lukt helaas niet.

Margriet heeft gemengde gevoelens bij haar vertrek naar Nederland: enerzijds is het fijn om met de feestdagen thuis bij de kinderen te zijn en had ze ook niet echt uitgezien naar Saoedi Arabië, anderzijds slaat het een gat in een gezamenlijk avontuur. Maar de karavaan trekt verder... Zo moeizaam als het krijgen van een visum was, zo vlot gaat de grensovergang  naar Saoedi Arabië zelf; met een uur is het geregeld. Niemand vraagt waaromje voor een zakenreis een auto als Dappere Dodo nodig hebt.

In Abu Dhabi is het landschap vooral grindwoestijn, in Saoedi Arabië zijn het kale, lage zandheuvels waarover een harde wind waait, die voortdurend zand opwaait dat het landschap tot een stoffige, bleke vlakte maakt (video). Op het eerste stuk liggen nog plassen in de woestijn, waarschijnlijk van de zware regen van twee weken terug.  Het verkeer en de wegenaanleg doen aan Iran denken: na een lang stuk tweebaansweg ligt er plotseling een tweede  rijbaan, zo'n twintig meter links van de eerste. De toestand ervan is totaal onduidelijk. Als er  auto's rijden gaan de gebruikers van de oorspronkelijke weg de tegenliggerbaan als inhaalstrook gebruiken, omdat ze aannemen dat de weg een vierbaansweg geworden is. Niet dus..., er komen ook nog tegenliggers op onze rijbaan. Ook rechts inhalen, zwabberen tussen rijstroken, vanaf de linker rijstrook op het allerlaatste moment een afslag nemen en tegen het verkeer inrijden staan weer op het menu. Het is alleen nog allemaal agressiever dan in Iran: als medeweggebruikers vinden dat je niet snel genoeg aan de kant bent gegaan of anderszins niet tegemoetkomt aan hun interpretatie van de verkeersregels zullen ze niet nalaten dat met toeteren, gebaren en snijden te laten merken.

Het is leeg land: pas na 225 km komt Haradt, het eerste dorp, terwijl er nauwelijks zijwegen zijn. Het wordt de overnachtingsplaats. Dorp is nog een groot woord. Het is een naargeestige, smerige verzameling van werkplaatsjes en winkeltjes met het pompstation als middelpunt waardoor een gure wind waait. Het is een pleisterplaats voor truckers, vrouwen zijn er niet, maar het eten in het drukke truckersrestaurant is goed en niet duur. In de eerste winkel word ik al geconfronteerd met een typisch Saoedisch verschijnsel. Terwijl ik mijn keuze maak zegt de winkelier plotseling: "Must close shop." De handel wordt opgeschort voor het gebed. Alle winkels gaan dicht, restaurants sluiten de deuren de mannen gaan in optocht naar de moskee, drie keer tussen vijf uur en acht uur 's avonds. Na Haradt wordt de woestijn vlakker, op wat bedrijfbouwsels en boerderijen na blijft het leeg.

Riyadh is vies en lawaaierig (video). Bijna overal liggen bergen troep en het gebruik van de toeter lijkt op wat we in India gezien hebben. De Grote Moskee is niet zo indrukwekkend als die van Abu Dhabi of Muscat, maar wel groot. Het winkelgebied en souhks in het oude stadscentrum zijn ook groot. In de eerste 24 uur in Saoedi Arabië heb ik vier vrouwen gezien (althans hun ogen), in de shipping malls lopen ze volop, 95% is op de ogen na volledig gesluierd. Overigens is voor vrouwen in tegenstelling tot de habaya een hoofddoek niet verplicht. Ik heb een aantal (buitenlandse) vrouwen gezien met onbedekt haar, iets wat in Iran niet  toegestaan was. Groente kopen blijft mannenwerk. De mensen zijn terughoudender dan in Iran, De Emiraten en Oman. Ook als ik met de achterdeur open op een druk plein zit, komt er één keer iemand buurten. Ten noorden van het centrum zijn de moderne wijken. Hier zijn de shopping malls en de grote winkels. Ook zijn er bouwprojecten zoals je ze in Dubai zou verwachten. Eén shopping mall die ik gezien heb bestond voor minstens de helft uit parfumwinkels, soms net zo groot als een flink filiaal van het Kruidvat.

Belangrijke bezienswaardigheden van Riyadh zijn het Nationaal Museum (video), Dir'aiyah, de plek waar de koninklijke familie vandaan komt en de kamelenmarkt. Het Nationaal Museum is  een van de mooiste musea die ik deze reis gezien heb. Het geeft een goed ontworpen overzicht van de geschiedenis van Arabië en alle uitleg is ook in het Engels. De kamelenmarkt (video) ligt een eind buiten de stad en is heel uitgestrekt en rommelig. Dir'ayah was helaas wegens verbouwing gesloten.

Als je zelf in het land bent en iets probeert te  doen wordt pas duidelijk hoe onhandig de gebedssluitingen zijn. Heb ik net mijn computer opgetuigd in een internetcafé en het eerste mailtje verstuurd, wordt ik uit de zaak gegooid. Wil ik tanken is het pompstation onbemand omdat iedereen in de moskee zit.

De weg van Riyadh naar Jeddah gaat vooral door steenwoestijn. Op het eerste stuk zijn nog dorpen, daarna komen weer lange, lege stukken; het doet denken aan Algerije, waar we in 1977 waren. De kwaliteit van het wegdek is erbarmelijk voor de belangrijkste weg van het land. Ik begrijp niet waar al het oliegeld dat binnenkomt aan besteed wordt; aan de infrastructuur en ruimtelijke ordening is het in elk geval niet te zien. Het dorp waar ik beland om te overnachten is minstens zo desolaat als het dorp van de eerste nacht, hoewel minder rommelig. Verspreide huizen op de kale, koude, winderige vlakte, een vierbaansweg die abrupt overgaat in zandpad, langs de autoweg een enkele winkel, werkplaatsjes, een kapper, een kaal restaurant met plastic stoeltjes, twee pompstations. Er loopt niemand op straat. De huizen zijn groot en gesloten, voor families van drie of vier generaties in een klimaat dat of te koud of te heet is om aangenaam buiten te zijn. 's avonds en 's ochtends moet de kachel aan.

Ik overweeg een tussenstop te maken in Taif, volgens LP een aantrekkelijke plaats. Helaas zijn de interessante dingen zonder kaart in het boek niet vlot te vinden. De beschrijving van Saoedi Arabië is overigens  bij uitstek een voorbeeld hoe LP achteruit gaat. Ze beschrijven een land waar ze zelf niet geweest zijn, met als argument dat ze geen visum kregen.

Op zoek naar een restaurant kom ik op een plek waar mannen en vrouwen staan te wachten. Een gesluierde vrouw spreekt me aan: "Die rode auto is van mij, rijd er maar achteraan." We rijden een eindje tot we bij een restaurant zijn. Ze vraagt dan of ik de weg terug kan vinden. "Anders blijft mijn chauffeur wel wachten om je terug te brengen." Oh ja, vrouwen mogen geen auto rijden in Saoedi Arabië. De restaurants hebben een mannen- en een familiedeel. Het mannendeel is met tafeltjes, zoals in een westers restaurant, in het familiedeel zijn hokjes met gordijnen, zodat vrouwen ongestoord hun sluier af kunnen doen. Deze scheiding zie je overal: een lady's branch bij de bank, shopping malls met aparte openingstijden voor mannen en families, enz.

Direct na Taif daalt de weg spectaculair, elfhonderd meter over een paar kilometer; het is een totaal anders, veel interessanter landschap. Bij een uitzichtpunt zie ik de eerste apen van deze reis. Het tanken is weer een lust voor de portemonnee: € 0,05 per liter diesel, nog minder dan de reguliere prijs in Iran; ik begin vast voorraad in te slaan voor Soedan. De kleding van de mannen is grappig: nog steeds in het lang wit, maar de theedoek op het hoofd is vervangen door een ijsmuts en erover zit een winterjack. Ook vrouwen dragen jassen over hun habaya.