Kashan (video)  is een prettige plaats met een mooie bazaar en interessante traditionele huizen. We merken dat we in een ander klimaat terechtgekomen zijn. 's ochtends voel je de warmte al in de lucht hangen en eindelijk kunnen we de hele avond buiten zitten. We gaan 's ochtends eerst de bazaar bekijken. Hij is niet zo in soukhs opgezet wat hem heel afwisselend maakt. We zijn duidelijk in een conservatievere streek (dicht bij Qom, de spirituele hoofdstad), want bijna alle vrouwen dragen chadors. Als eerste wisselen we geld. Het mag heel wat lijken als je nog tachtigduizend Rials in je portemonnee hebt, maar met twee Euro doe je zelfs in Iran niet veel. We drinken thee in een omgebouwd badhuis, heel sfeervol. We laten sleutels bijmaken die gestolen zijn, maar met matig succes: van de vier kopieën past er één. Lunchen doen we in een traditioneel Iraans huis. Er zijn nog verschillende exemplaren van dit soort huizen die door rijke Iraanse families bewoond werden. Het is interessant om te zien hoe men het huis geschikt maakte voor bewoning in de hete zomer en de koude winter met allerlei ingenieuze water- en luchtsystemen. 's middags gaan we internetten, vooral om te proberen weer wat beweging te krijgen in de visumaanvraag voor Saoedi Arabië.

We maken een vlotte trip naar Esfahan (video). We vinden voor € 12,50 per nacht een kampeerplek bij het ITTIC Hotel met warme douches, Europese toiletten, elektriciteit en wifi, kortom net een camping. We ontmoeten Kian, die net als full-time organisator van woestijntrips is begonnen. Hij eet met ons mee en geeft ons zijn visie op politieke en economische ontwikkelingen in Iran. Hij is hoopvol over de toekomst na de laatste regeringswisseling en benadrukt ook hoe groot de verschillen tussen steden ("Teheran is net New York") en platteland zijn. Hij geeft heel goede tips voor een woestijntrip en namen van contacten.
 
We gaan met de taxi Esfehan in. Esfahan is de belangrijkste toeristische bestemming in Iran en niet voor niets. We zien dan ook veel meer toeristen dan we in lange tijd gezien hebben. Esfahan heeft prachtige, harmonisch ontworpen moskeeën met indrukwekkende betegeling. Ook is hier het op een na grootste plein ter wereld (na Tiananmen Square in Beijing) en een oude bazaar. We hebben een prima lunch in een traditioneel restaurant. We zien weer overwegend chadors en ook andere dingen die anders maar soms weer precies het zelfde zijn als in Nederland: mannen zitten voorin de bus en vrouwen achterin, een klas met meisjes van een jaar of acht die net zo spelen en joelen als Nederlandse kinderen, maar wel allemaal schooluniformpjes met hoofddoekjes dragen en een puberschoolklas van meiden in chador die net zo druk met hun telefoons bezig zijn en lawaai maken als Nederlandse meiden.
 
De tweede dag in Esfahan gaan we eerst naar een paleis uit ongeveer 1700 met mooie schilderingen en een prachtige tuin die op de werelderfgoedlijst staat. Daarna kopen we een bordje voor onze bordjesverzameling (we hebben een stuk of zestig bordjes die we uit allerlei landen hebben meegenomen). Hoewel we in principe geen souvenirs aanschaffen om vervolgens een jaar lang mee te slepen vinden we dat dit moet kunnen. In een klein restaurantje met alleen Iraniërs lunchen we: het lijkt een soort Indiase thali, er staat maar één gerecht op het menu en het is prima te eten. Daarna via een oude voetgangersbrug over een brede rivier zonder water naar de Armeense wijk. Wanneer we even stoppen om in de LP te kijken raken we in gesprek met een man en een jonge vrouw die lerares Engels blijkt te zijn. Ze geven hun mening over de politiek en hun verwachtingen voor de toekomst. Fijn om zo'n gesprek eens in behoorlijk Engels te kunnen voeren. De Armeense wijk moet heel gezellig zijn, met veel restaurantjes, maar alles is dicht. We bezoeken een Armeense kathedraal, een interessant mengsel van Armeens, Iraans en Europees, van vloer tot plafond vol met schilderingen.

Op onze eerste stop in de woestijn logeren we in een "home stay" in Toudeshk, een dorpje op de zijderoute met nog veel traditionele lemen huizen. Tot voor kort leefden de bewoners van de handel in kamelen en tapijten, nu werken de meeste mensen bij een fabriek in de buurt, terwijl tachtig procent van de vrouwen thuis tapijten knoopt. We ontmoeten er interessante reizigers, onder andere een Zwitsers koppel dat een jaar over de hele wereld reist en een Franse vertaler die al jaren rondreist en alleen een computer nodig heeft voor zijn werk. Een home stay is een leuke manier om het land beter te leren kennen: je verblijft in een huiselijke omgeving en krijgt traditioneel bereide maaltijden. Onze gastheer Mohammed is al van kind af aan bezij dit op te bouwen en hij is inmiddels een begrip. We hebben als we aankomen moeite de plaats te vinden, maar als we eenmaal zijn naam noemen, weet het hele dorp hem direkt te vinden. Hij woont in het huis met zijn broer, schoonzuster en hun drie kinderen. De broer speelt voor chauffeur en doet andere klusjes, zijn schoonzus kookt en wast. Hoewel er steeds westerlingen over de vloer komen en de vrouwen worden aangemoedigd hun hoofddoek af te doen (wat ze graag doen) houden schoonzus en de twaalfjarige dochter consequent hub hoofddoek om, ook in huis. Mohammed heeftveen nieuw veel groter huis gekocht, maar is nog op zoek naar tienduizend dollar voor renovatie. Voor hem een nauwelijks bij elkaar te brengen bedrag, een schijntje als je vergelijkt wat in Nederland alleen een badkamer kost.
 
We lenen fietsen om het dorp te verkennen. De volgende dag gaan we eerst naar zandduinen en daarna naar droge "wetlands", een heel grote zoutvlakte, leeg en stil (video).
 
Voordat we weggaan geeft Mohammed een rondleiding door het dorp. Hij legt uit hoe het drinkwater van de sneeuw van de bergen komt en via een keramische leiding over grote afstand wordt vervoerd naar een reservoir in het  dorp. Het reservoir heeft windtorens die lucht over het water blazen en is zeven meter diep, zodat het water koel blijft. Omdat de waterplaats koel is wordt het ook een plek voor sociale bijeenkomsten. Hij laat ook de wasplaats zien. Het water daarvoor komt van een bron in de bergen. Er is een speciaal "bad" waar het water wordt opgeslagen na het wassen. Het sediment bezinkt en wordt eruit geschept waarna het water wordt gebruikt voor bevloeiing. Het aanleggen van de tunnels voor aanvoer van bevloeiings- en waswater is heel specialistisch werk. De tunnels zijn zo groot dat er net een man in past en tientallen kilometers lang. Ze moeten heel nauwkeurig aangelegd worden omdat het water zich alleen door zwaartekracht verplaatst. We vroegen ons af waarom de traditionele huizen koepelvormige daken hebben. Ze worden gebouwd met bakstenen die op een slimme manier op elkaar gestapeld worden (hetzelfde idee als een Romeinse brug). Daardoor is geen schaars hout nodig, wat bij een plat dak wel gemoeten had. Bovendien is het koeler omdat altijd een deel in de schaduw ligt en is het aardbevingbestendiger. We komen ook langs het badhuis. Het wordt nog gebruikt in het weekend, een halve dag voor mannen en een halve dag voor vrouwen. Het is geen vervanging van een douche, maar meer vergelijkbaar met het zwembad waar mensen samen komen. Uiteraard laat Mohammed ook zijn nieuwe huis zien.
 
Als we verder rijden gaat de (grote) weg opeens een richting in die onze Google Maps niet kent, de eerste keer dat Google Maps serieus de fout in gaat sinds ons vertrek. Wanneer we overwegen om om te keren vragen we ons af of we op een éénrichtingsweg rijden. We besluiten om te gaan lunchen en te kijken of er tegenliggers komen; we zien er niet één. We rijden dus door. De weg blijkt toch goed te zijn, alleen liggen de rijbaan naar het oosten en die naar het westen twintig kilometer uit elkaar.
 
De tocht door de woestijn is prachtig. We rijden door vlak land met bergruggen in allerlei verschillende teinten. Ons reisdoel is Garmeh, een oase vol palmen en verbrokkelde lemen huizen. We zetten Dappere Dodo bij een guesthouse, waar we douche en toilet kunnen gebruiken en waar we ‘s avonds eten. We ontmoeten daar een groep Duitse motorrijders die in zes weken van Duitsland naar Delhi rijden. Voor ons misschien ook een aardige bestemming voor een volgende trip.
 
Op de verjaardag van Margriet blijven we in Garmeh. Eerst wandelen we door het schilderachtige plaatsje, daarna door de palmentuinen. Overal zijn mensen bezig dadels te oogsten.

We rijden door de woestijn door een veelal prachtig maanlandschap naar Yazd via Kharanaq, Chak Chak en Meybod. Kharanaq is een oud verlaten dorpje van lemen huizen. Op een eigenaardige manier zijn sommige gebouwen gerestaureerd, maar er woont niemand. Chak Chak is een Zoroastrisch bedevaartsoord. Deze godsdienst bestond al vóór de Islam en heeft nog steeds aanhangers in Iran (wat blijkbaar wordt toegestaan). Meybod heeft een groot lemen kasteel, maar omdat we voor donker in Yazd willen zijn bekijken we het alleen van buiten. We zetten de auto bij het Silk Road Hotel, een bekende plek voor overlanders, waar we douche en toilet kunnen gebruiken. 's avonds gaan we uit eten om de verjaardag van Margriet te vieren. 

Het  meer van Van is het grootste meer van Turkije, tegen de Iraanse grens aan op  1700 meter hoogte. Wanneer we er aankomen is het zwaarbewolkt en koud en de  volgende ochtend is het niet anders. Onze camping straalt aan alle kanten uit  dat hij betere tijden gekend heeft. Hij is ooit groot en mooi geweest toen  overlanders nog op grote schaal naar Iran en India reisden, maar is slecht  onderhouden. We schijnen de eerste gasten sinds lang te zijn en begrijpen niet  waarom en nog iedere dag een mannetje zit. Op de deur hangt een sticker "ACSI campinginspectie 1991".
 
We  waren van plan een campingdag te houden, maar dat lijkt bij dit weer niet zo'n  goed idee. We rijden richting Van, zelfs nog even door de sneeuw. In Van is  absoluut niets te beleven; we doen boodschappen, gaan even langs een  internetcafé en dan terug naar de standkachel.
 
De   volgende dag is strakblauw.We houden alsnog onze kampdag, doen wat  klusjes, lezen en genieten van het uitzicht over het meer op de besneeuwde  Bergen.

Het  weer is net zo mooi als gisteren. Na een laatste blik op het meer rijden we via  brede wegen naar de Iraanse grens. Dappere Dodo moet zijn hoogste klim tot nu  toe maken: 2750 meter. De grens is een chaos: er is een doorgang van een auto  breed, maar de wagens die bezig zijn hun papieren af te handelen hebben er in  twee richtingen geparkeerd, zodat ook de auto's die klaar zijn geen kant uit  kunnen. We zien ook weer het bekende grenscontroleuitstralingseffect: de  moeilijkheid van de grensovergang van een land wordt mede bepaald door de  moeilijkheid van de controle van het buurland. De Turkse controle aan de grens  met Griekenland ging heel snel, hier wordt ieder van onze paspoorten zeker een  kwartier van alle kanten bekeken en vijf keer onder de scanner gelegd. Het feit  dat het paspoort van Jan van een nieuwer model is dan dat van Margriet draagt  alleen maar bij tot de verwarring. De Iraanse kant gaat ongeveer net zo. Het  carnet is snel gestempeld nadat de verantwoordeljke ambtenaar klaar is met zijn  lunch, zodat we na ca. 1,5 uur Iran in kunnen. 
 
De  aangekondigde beren op de weg hebben we niet gezien. Een Duitser raadde ons  onderweg aan om via Armenië aan te reizen om gedoe met met dieselbonnen te  vermijden. Niets van gemerkt. Het reisbureau dat de visumvooraanvraag voor ons  verzorgd heeft stuurde nadat we het visum hadden een e-mail dat volgens een nog  geldige wet van vorig jaar we van aankomst tot vertrek een gids zouden moeten  hebben op straffe van niet toelating of deportatie. Dat was even schrikken. Op  internet vonden we verschillende verhalen van mensen die zonder gids toegang  kregen en niemand die geweigerd werd. Enig eigenbelang van het reisbureau  speelt zeker mee. Enfin, niets van gemerkt. Ook van het verhaal dat we een  Iraans nummerbord moeten hebben merken we niets.
 
Daarna het  hoogtepunt van de dag: tanken. We gooien de tank vol voor € 6,50 (€ 0,11 per  liter). Tot nu toe zijn onze reisuitgaven voor meer dan de helft brandstof, dus  dat wordt genieten.
 
We  vinden een plek voor de nacht op het erf van een boerderij waar we heel  vriendelijk ontvangen worden. Helaas rijden we een kabel kapot direct bij  binnenkomst, heel vervelend.
 
Ja  we weten het, vanzelfsprekende gastvrijheid hoort bij deze cultuur meer dan bij  de onze. En daar sta je dan op zoek naar een slaapplek, loopt op een boerderij  of een restaurantje of een woonhuis bij een mooi plekje af en vraagt of je hier  vannacht je auto mag neerzetten en kamperen en altijd is het antwoord ja  ,welkom!

Hoe  zouden wij reageren als er in Eindhoven iemand op de stoep stond?....Het maakt  het reizen op deze manier wel tot een heel bijzondere ervaring.

We  nemen hartelijk afscheid van de familie waar we overnacht hebben. Als we de  schaal die we de vorige avond gevuld met fruit en groente gekregen hebben willen  teruggeven wordt hij gauw nog een keer gevuld met (uitstekende) appels. We  rijden langs grote (zout)vlaktes naar Tabriz dat we willen gaan bekijken. Dan  realiseren we ons dat het vrijdag is en zien dat bijna alle winkels dicht zijn.  We besluiten naar Kandovan te gaan, een plaatsje met rotsen die lijken op die  van Göreme in Turkije (video). Het is nog een aardige puzzel om Tabriz weer uit te  komen over zijn brede wegen met stevige vangrails in het midden. We komen langs  een grote begraafplaats waar wel een soort allerzielen aan de gang lijkt te  zijn: lange files, kraampjes met bloemen, etc. Regelmatig knipperen  automobilisten om te groeten: buitenlanders zijn echt welkom.
 
Wanneer we in een  dorpje een winkel binnengaan om brood te kopen is het eerste wat de winkelier  doet zijn dochter bellen die Engels spreekt. Maar wat zeg je dan als je haar aan  de telefoon krijgt? Na de aankopen moeten we eerst thee drinken.
 
Kandovan is een  gezellig dorpje vol Iraanse toeristen met puntrotsen die nog volop bewoond  worden. Overal liggen noten en fruit te drogen. We overwegen er te overnachten,  maar 2100 meter is wel erg koud en ook de kookplaat houdt niet erg van hoogte,  zeker niet als hij zijn ochtendhumeur heeft.
 
We  gaan dus terug naar Tabriz. We zetten de auto in een gezellig park vol met  flanerende Iraniërs die van hun vrije vrijdag genieten. In een restaurant vol  twee- en zespersoons bedden drinken we thee. 's avonds gaan we nog even terug  naar het park en lopen mee in de pantoffelparade. Bij het park is een kermis.  Aardig om vrouwen in chador over de rupsbaan te zien vliegen.
 
In  het Iraanse straatbeeld valt op dat bijna alle auto's in licentie in Iran 
gebouwde modellen zijn. Vooral Peugeot 405 zien we veel. We zien grote borden  met uitspraken van Iraanse geestelijken, maar weinig moskeeën en we horen geen  oproepen tot het gebed. Heel anders dan in Turkije. Politie zien we nauwelijks.  Wel rekenen de Iraniërs nog meer op de bescherming van Allah bij het autorijden  dan de Turken.

In  ieder nieuw land is een van de eerste dingen om uit te vinden het brood. We  hebben in Iran al een paar vormen gezien, maar voor het ontbijt worden het grote  lappen waarvan we eerder dachten dat het dweilen waren. Gelukkig smaken ze  beter, zeker met een tomaatprutje. Ze zijn niet echt handig met  hagelslag.
 
We  rijden de stad is en zien al op tegen het vinden van een parkeerplaats, maar dat  valt mee. We rijden het privé-parkeerterrein van een bank op en vragen of we er  mogen parkeren. Er wordt nagevraagd bij het management en het mag. Tabriz is  beroemd om zijn bazar en die is gigantisch; volgens de LP zeven vierkante  kilometer. Dat lijkt wat overdreven, maar veel is het in elk geval wel. We  dwalen de hele ochtend van soukh naar soukh. 's middags blijkt dat ondanks  allerlei voorzorgsmaatregelen de sleutels van Jan gestolen zijn. We hebben  voldoende reserves om het niet direct een probleem te laten zijn, maar  vervelend is het wel. We scherpen het beleid nog maar weer eens aan. We vinden  weer een mooi overnachtingsplekje bij het park, zitten daar wat in de zon en  gaan daarna zonder succes op zoek naar internet. 's avonds eten we voor het  eerst sinds lang weer eens buiten de deur.
 
Geld  is een verhaal apart en moet wel wennen. In de eerste plaats is er geen  internationaal geldverkeer, dus geen geldautomaten en geen pinbetalingen voor  buitenlanders. € 1 is volgens de koersen op internet 33.000 IRR, maar bij de  eerste keer wisselen kregen we 40.000. Het blijft goochelen met alle nullen,  ook omdat ze vaak de toman, een andere eenheid, gebruiken die 10 Rial is. Ten  slotte worden overal arabische cijfers gebruikt die we nu hard aan het leren  zijn.
 
Bij  Iraanse vrouwen denken wij nog vaak aan de beelden van zwarte chadors. Deze  zijn ook nu nog volop in het straatbeeld aanwezig, maar het is leuk om te zien  hoe in de steden met name jonge vrouwen en meiden hier mee om gaan: een  kleurige shawl laat een flink stuk haar zien, ze dragen een strak jasje,  knalrode lipstick, opvallende sierraden en hoge hakken of ze lopen zo met hun shador te jongleren dat  de hippe  kleding niet onopgemerkt blijft, soms bij het ordinaire af. Buiten de steden is  het bijna overal chadors. Margriet lost het kledingprobleem op met een lang  vest en een Indiase shawl.

We  rijden via droog berggebied richting Kaspische Zee. In het eerste plaatsje waar  we doorheen komen gaan we eerst even naar een internetcafé. Gmail is  toegankelijk, maar onder andere Facebook en Weebly, de site waarmee we "De  Einder Voorbij" bijhouden, worden geblokkeerd. Maar zoals verwacht is dit snel  opgelost: de beheerder heeft een programmaatje waarmee een VPN-tunnel gemaakt  wordt en voilà, alles is toegankelijk. Weer eens een demonstratie hoe zinloos  webblokkades zijn. We proberen nog wat boodschappen te doen, maar dat valt niet  mee: er is niets dat maar lijkt op een supermarkt en de rijen kleine winkeltjes  die je vaak ziet hebben allemaal vrijwel hetzelfde beperkte assortiment. We  vinden wel lekker brood. We overnachten aan een stroompje net buiten een  plaatsje in de Bergen.
 
Als  we willen wegrijden nadat we boodschappen gedaan hebben in een stadje worden we  aangehouden door de politie. Ze willen alle papieren zien en beginnen  vervolgens uitgebreid te telefoneren. Wij moeten wachten. Uiteindelijk komt er  een andere agent die de paspoorten wil meenemen om te kopiëren. We houden er  niet zo van als ze er met onze paspoorten vandoor gaatn, dus Jan springt in de  politieauto en gaat mee. Inderdaad gaat het naar de kopieshop waarna we kunnen  vertrekken. Kost toch mooi een half uur.
 
We  rijden door woestijnachtig berglandschap, uiteindelijk via een smalle, onverharde, steile weg. Hiervoor hebben we Dappere Dodo bij ons. We rijden de  mist binnen en die gaat ook niet meer weg.

Ons  doel is Masuleh. Het is een heel oud dorpje dat prachtig ligt in de bergen (video).  Door de mist en zelfs wat regen komt het helaas niet zo uit de verf. Uniek zijn  de deuren van veel huizen: ze hebben twee kloppers, een ronde voor vrouwenbezoek  en een langwerpige om mannenbezoek aan te kondigen.
 
Gelukkig breekt de  zon de volgende dag door de wolken en we gaan voor de herkansing: een wandeling,  nog wat foto's, geld wisselen en dan vertrekken we richting Qazvin. We stoppen  onderweg nog even bij een markt (video). Vooral de pluimveehandel is bijzonder.  Alhoewel, jonge eendjes met de pootjes tot een bosje bij elkaar gebonden zijn  niet zo'n fijn gezicht.

Een  kleine omweg voert naar de Kaspische zee. Op het strand en in zee zijn een  stuk of vijftig vissers bezig hun netten en resten vis binnen te halen (video). Er moet  weer getankt worden. De vorige keren had de pompbediende een speciaal kaartje  om de pomp aan de gang te krijgen en betaalden we meer dan op de pomp stond  (maar nog steeds absurd weinig). Deze keer werkt het niet zo maar biedt een  vrachtwagenchauffeur zijn hulp aan. We betalen nu het vrachtwagentarief: € 2,50  voor 58 liter diesel. Brandstof wordt gesubsidieerd. Het systeem werkt zo dat  iedereen een brandstofkaart heeft. Particulieren mogen alleen auto's op benzine  rijden. Ze kunnen zestig liter per maand kopen voor elf cent per liter benzine,  daarna betalen ze veertig cent per liter. Vrachtwagenchauffeurs betalen een  laag tatief van vier cent per liter en een hoog tarief van negen cent per liter  diesel.
 
We  overnachten op een "camping" in een bos. Hoewel expliciet is aangegeven dat we  kunnen overnachten komen er 's avonds nog twee keer mannen langs die zeggen dat  we weg moeten. We begrijpen natuurlijk niets; het eindigt zoals meestal met  handen schudden en lachen en gebeurt er verder niets.

We  gaan naar Qazvin omdat het een prima vertrekpunt is voor de bergen in de  omgeving (video). Na een week wild kamperen hebben we wel weer eens behoefte aan een  douche. Het verkeersbureau verwijst ons naar een badhuis. Na lang zoeken vinden  we het. Het is open, maar er is geen mens te bekennen. We kopen vers warm brood  en besluiten te lunchen op het parkeerplaatsje waar de auto staat en zetten  tafel en stoelen buiten. Misschien wel raar om midden op straat je spulletjes op 
te zetten, maar we zijn sowieso een bezienswaardigheid, dus dat maakt ook niet  uit. De bakker tegenover komt twee stukken brood brengen en een auto stopt om  ons maiskolven te geven. We hebben toch niet het idee dat we er zo armlastig  uitzien. Bij een hotel kunnen we uitstekend douchen, maar weer kunnen we geen  Rial aan ze kwijt. Wij hebben ons boekje gelezen en denken oh, taraf, maar  zelfs na vijf keer aandringen lukt het niet te betalen, dus hartelijk dank. We  vinden een kampeerplek in een park bij een mooi islamitisch monument. We kunnen  er zonder problemen in en zelfs foto's maken. Picknickende Iraniërs komen soep  brengen als we bij de auto zitten.

De  Alamut-vallei (video) is een van de mooiste natuurgebieden van Iran. Ook staan er nog  veel restanten van kastelen. De tocht erheen gaat door prachtig berggebied, het  uitzicht vanaf het Alamut-kasteel dat we na een forse klim bereiken is  prachtig, maar het kasteel zelf stelt niet veel voor. De delen die zichtbaar  zijn zijn afgedekt met lelijke afdakjes. We ontmoeten Roëlle, een Nederlandse  vrouw van zeventig die nog steeds actief blijkt te zijn als reisleidster bij  Sawadee, de Nederlandse reisorganisatie waarmee we in het verleden naar  Ethiopië zijn geweest (de enige georganiseerde reis die we ooit gemaakt  hebben). Als we later ergens gaan lunchen (prima lunch) ontmoeten we haar weer.  Ze geeft veel waardevolle achtergrondinformatie, onder andere over de 
zedelijkheidspolitie. Die bestaat uit vrijwilligers, fanatieke moslims in 
burger. Buitenlanders worden in het algemeen met rust gelaten, maar Iraniërs in  overtreding krijgen in het gunstigste geval een hoge boete. Tegelijkertijd is er  nergens zoveel plastische chirurgie als in Iran. De kledingregels zijn de  laatste jaren wel steeds versoepeld. Ze is de derde buitenlander die we  ontmoeten sinds Capadocië. Ook hier vragen Iraniërs voortdurend "Where do you  come from?", willen de camper bekijken en met ons op de foto.   We vinden een prachtige overnachtingsplek met uitzicht op kloof en  rivier.

Het  eerste stuk naar Kashan gaat weer door de kloven die we gisteren heen gereden  zijn. Daarna is het vooral kilometers maken door steeds woestijnachtiger  gebied.

Safranbolu is het Turkse stadje waar de traditionele houten huizen het beste bewaard zijn gebleven (video). Het heeft schilderachtige straatjes, hoewel het niet groot is en erg toeristisch. De ochtend begint grijs, later breekt de zon door.

We gaan verder richting Cappadocië (video). We maken doorsteken om Ankara te vermijden en rijden door prachtig hoogland. Overal grote velden waar graan gestaan heeft. We verbazen ons hoe de landbouw zich ontwikkeld heeft: overal grote velden en vrijwel geen onontgonnen land meer. Ook hier veel nieuwbouw en moderne wegen. We halen onze bestemming Göreme niet in een dag en overnachten op het parkeerterrein naast een park van een restaurant. Dat gaat toch heel soepel in Turkije. Het is wel fris en we eten daarom… hutspot.

Voordat we de volgende dag verder gaan krijgen we eerst het dagelijkse broodritueel: brood kun je kopen bij de bakkerij, waar het op een prachtige, ambachtelijke manier gemaakt wordt of bij een van de ontelbare "Markets", kleine winkeltjes met allemaal hetzelfde kleine assortiment. Een broodautootje van de bakkerij komt iedere ochtend langs om brood af te leveren. Als we om brood vragen in de dichtsbijzijnde Market is het antwoord "Five minutes", er wordt getelefoneerd en even later komt het broodautootje aanscheuren en krijgen we een brood van € 0,25 geleverd.

Verderop moet er getankt worden. We begrijpen het systeem nog steeds niet helemaal. Bij de meeste pompen is de diesel belachelijk duur (€ 1,70 per liter), maar bij sommige is het wel € 0,30 per liter minder. We tanken bij een goedkope pomp waar we ook nog koffie krijgen aangeboden.

In de middag zijn we in Göreme (video). De omgeving is nog steeds even prachtig; het is we supertoeristisch. 's avonds moet de kachel aan.

Als we de volgende ochtend wakker worden horen we een geluid alsof er een luchtballon vanaf onze kampeertafel opstijgt (video). Dat is ook bijna zo.  Als we uit Dappere Dodo springen zien we een luchtballon tien meter boven ons hangen. De lucht is we vol mee. We schieten wat kleren aan en zoeken een hoog punt. We zien er wel zestig terwijl de zon opkomt. Door het land crossen luxe busjes en 4WD's met aanhanger (Toyota LC is ver in de minderheid) die ballonnen en toeristen vervoeren.

Na het ontbijt maken we een wandeling door het maanlandschap. Hoewel we er in 1976 en in 1999 ook al waren blijft het prachtig. De plaatsjes zijn ontzettend toeristisch geworden (in 1976 hadden we het voor onszelf), het landschap is nog hetzelfde: de package-toeristen gaan ook geen wandeling maken. Terug op de camping ontmoeten we een Belgisch koppel met een HZJ78 van Innovation Campers. Dat geeft meteen gespreksstof.

Onze tweede dag in Göreme is Margriet snipverkouden, dus we doen het rustig aan. We gaan met de auto naar Orvusin waar we een kerk en een moskee bekijken en wat rondwandelen. Daarna naar de markt van Avanos. Ze hebben radijzen en witte kolen die factoren groter zijn dan hun Nederlandse broertjes.

Op de derde dag gaan we eerst naar het Openluchtmuseum met mooie muurschilderingen en heel veel andere toeristen (video). 's middags gaan we naar de "love valley". Oplettende kijkertjes mogen raden waar de naam vandaan komt.

Vroeg op zondag vertrekken we naar Ithala (video). Ithala heeft een prachtige kloof met daaraan kerkjes uit de zevende tot dertiende eeuw met oude muurschilderingen (die je in tegenstelling tot Göreme wel mag fotograferen).

We rijden het eerste deel van de rit op maandag over kleine binnenweggetjes. De vrouwen dragen harembroeken, we zien geen landbouwmachines meer, maar wel ezels en de tractoren zijn kleiner en ouder dan in het westen. De landbouwpercelen zijn kleiner dan wat we in het westen gezien hebben.

We maken een tussenstop in Kayseri (video). Dit is historische grond: toen we in 1976 voor het eerst in Turkije waren hebben we hier een aantal dagen gekampeerd op een veldje naast een terrein met honderden heel kleine garages waar de motor van onze volkswagebus vervangen moest worden. De garagehouder kon niet lezen of schrijven, maar kreeg het wel voor elkaar. Hij had een hulpje (Mehmet) van een jaar of twaalf die sleutels moest aangeven etc. en zo het vak kon leren. Als we nu alle sjieke gebouwen van Volkswagen, Fiat en alle andere merken zien nemen we aan dat Mehmet de laatste generatie geweest is die dat zo geleerd heeft.

Kayseri zelf valt wat tegen: het heeft vierhonderd jaar oude bazar's maar die zijn helemaal ingeklemd tussen moderne gebouwen en ook binnen niet bijzonder. We beginnen voorraad op te bouwen voor de reis naar Iran.

De dag eindigt in Pinarbasi. Ook dit is historische grond. Twintig km voor Pinarbasi begaf de Volkswagenbus het en hier zochten en vonden we een vrachtauto die de Volkswagenbus naar Kayseri vervoerde.


De volgende dag begint met schrik. De kookplaat die het na het vervangen van de gloeispiraal fantastisch heeft gedaan start pas in de tweede cycles. Het wordt veroorzaakt door een combinatie van ongunstige omtandigheden (spanning aan onderkant specificaties, koud, 1600 meter hoog). Het is nog een lange rit naar Nemrut Dagi, het eerste stuk via prachtige wegen door mooi landschap, het laatste stuk via smalle weggetjes en gravel door een geweldig, ruig berglandschap.


We waren in 1976 in Turkije en in 1977 in Marokko en dit jaar weer in beide landen. Het is verbazingwekkend hoe verschillend ze zich ontwikkeld hebben: Marokko is niet wezenlijk veranderd in 35 jaar, Turkije is ontzettend gemoderniseerd. Natuurzijk zijn er nog traditionele dorpjes, maar de steden, ook in het oosten, zijn ontzettend veranderd. Heel veel land is ontgonnen en wordt grootschalig gebruikt voor landbouw.

Arsameia is een opgraving in de buurt van Nemrut Dagi met beelden en Griekse inschripties. Als we er rondkijken komen we een Nederlands echtpaar tegen dat in Turkije woont. Ze kunnen veel van onze vragen beantwoorden.

Daarna gaan we omhoog naar de beroemde koppen (video). Die zijn op tweeduizend meter en vol in de wind, dus hoewel de temperatuur beneden heel aangenaam was, is het boven alle kleding aan.

Het is een verzameling koppen die een megalomane koning (Antiochus, ca. 50 v. Chr.) van zichzelf en zijn familie (de goden) heeft laten maken. Dicht bij de goden betekende het hoogste punt van de omgeving. Ze zijn weliswaar onthoofd, maar de koppen en lichamen zijn er nog.

Als we naar Sanliurfa gaan merken we dat we in Koerdisch gebied beginnen te komen: de uitrusting van de politie wordt serieuzer. We rijden langs grote katoenvelden waar heel hard geoogst wordt en zien hoog opgeladen vrachtauto's met balen katoen. We realiseren ons dat we Sanliurfa niet voor donker zullen bereiken en zetten de auto op een veldje een eindje van de weg af. De politie komt papieren controleren, maar is uiterst vriendelijk. We kunnen zonder problemen blijven staan.

Sanliurfa claimt dat het de oudste stad ter wereld is. Afgezien van de ontelbare mobiele telefoons zal er weinig verander zijn in de laatste tientallen jaren. We hebben de bussen met Japanse en Amerikaanse toeristen achter ons gelaten. Voor ons betekent het dat we niet meer van toeristische bezienswaardigheid naar toeristische bezienswaardigheid reizen, maar veel meer onderduiken in het dagelijkse leven. Binnen vijf minuten wandelen zitten we twee keer aan de thee. Google Translate en foto's van de familie en Eindhoven helpen mij de conversatie. We zien hier nog de ambachtelijke productie  van brood (video) en gebruiksvoorwerpen, zoals we die ook in Marokko zagen. Het aantal vrouwen zonder hoofddoek neemt af, en het aantal mannen met theedoek op het hoofd en broek met "drollenvanger" neemt toe.

Bij een boerderij vragen we of we er 's nachts de auto mogen neerzetten. Het eerste wat de vrouw vertelt is dat ze acht kinderen heeft. Als wij vertellen dat we drie kinderen hebben maakt ze duidelijk dat Allah het met haar toch beter heeft voorgehad.

Voordat we weer teruggaan naar Şanliurfa bezoeken we de opgraving Glöbeklitepe. Het zou het oudste heiligdom zijn dat ooit opgegraven is, van twaalfduizend v. Chr., de tijd dat jagers/verzamelaars zich op vaste plekken begonnen te vestigen. De opgraving is nog volop bezig. Er zijn pilaren met mooie dierenafbeeldingen opgegraven. Daarna gaan we naar het archeologisch museum. We belanden eerst bij het cultureel museum. Het is een gebouw met kogelgaten waarin getoond wordt hoe heldhaftig de Turken zijn. Het archeologisch museum heeft prachtige spullen, maar zoals zo vaak worden ze slecht tentoongesteld en wordt weinig informatie gegeven. 

We hebben vastgesteld dat we onze energiehuishouding in de camper moeten aanpassen als we weinig rijden: de oktoberzon levert niet genoeg energie aan de zonnepanelen om de koelbox dag en nacht aan te laten staan. De lunchen in een parkje en maken de kwetsbare levensmiddelen op. Daarna gaat de koelbox uit.

Na de lunch gaan we naar het park in het centrum. Er liggen moskeeën prachtig aan het water en ook is er de grot waar Abraham geboren zou zijn.

Harran ligt vlak bij een belangrijke grensovergang met Syrië. Het claimt de eerste universiteit ter wereld te hebben gehad. Ook wordt het genoemd in Genesis als woonplaats van Abraham en zijn familie. Je proeft iets van de wanhoop van plaatsen waar toerisme belangrijk is en waar de toeristentoestroom plotseling is afgesneden door een externe politieke gebeurtenis. We bekijken de bijenkorfvormige huisjes, tot recent de standaard huizen die goed passen bij het extreme klimaat van de omgeving. Via eerst kleine, mooie maar langzame weggetjes komen we in Diyarbakir. We zien een bruin bord (betekent ook in Turkije "toeristisch") naar een "Paviljoen" en bedenken dat dat een geschikte overnachtingsplek kan zijn. We kunnen er staan, direct aan de Tigris en worden uitgenodigd voor thee. Dat kan aan gewoon tafeltje, maar ook in een soort zespersoons bed. Weer eens iets anders.