De nieuwste blogs staan hier.

Er is zoveel te zien in het Sovereign Hill openluchtmuseum dat we ook de tweede dag van ons kaartje gebruiken. We concentreren ons op de demonstraties: ijzer- en tinsmeden, zuiver goud gieten (een staafje van 3 kg dat door het publiek ging), kegelen, kaarsen en wagenwielen maken. Ook het goudmuseum doen we nog even aan. We kamperen op een uitzichtpunt met heel veel gratis wind. De dag erna bezoeken we het Nationaal Wolmuseum. Het geeft een mooi overzicht van de wolhistorie en gebruikte techniek van Australië inclusief allerlei hoogstandjes van Engelse machinebouw. Een hoogtepunt is de tapijtweefmachine.

In de dagen voor we naar Tasmanië gaan rijden we rond de Port Phillip Baai, de  toegang tot Melbourne. Port Nepean is een strategische plek aan de baai, vol met gebouwen uit de oorlog. Aan de ene kant zien we het rustige grijsblauwe water in de baai, aan de andere kant de witte schuimkoppen en de metershoge, blauwe golven van de oceaan. In Mornington Peninsula National Park gaat het van het ene uitzicht over de oceaan naar het andere. Overal zien we reusachtige golven en een metershoge branding met opspattend schuim, in het bijzonder bij de rotsen die een stukje van het strand uit zee omhoog steken. Voor we terug naar Melbourne rijden gaan we eerst nog langs Coolart, een homestead met wetlands. Zoals we al op meer plekken gezien hebben staan de wetlands droog en zijn er geen watervogels te zien. Bij homestead hadden we altijd het beeld van een grote boerderij, maar het lijkt meer op een klein kasteeltje.

In Melbourne naar het centrum is een flinke rit met de tram die door wijken gaat die armoediger zijn dan we eerder gezien hebben: kleine, slecht onderhouden winkels met afbladderende verf en vervaagde uithangborden. In het centrum zien we de bekende luxe winkels, klassieke arcades en terrassen die tussen de middag vol zitten met lunchende mensen, maar ook wordt er in de vuilnisbakken gegraven naar McDonalds-doosjes die nog niet leeg zijn. We sluiten de stadswandeling af met een paar straten die bekend zijn van de muurschilderingen. Het is niet te vergelijken met de kunstwerken die we in Argentinië en Chili gezien hebben. Er zijn een paar mooie dingen, maar het gros is van het niveau dat je op treinstellen van de ondergrondse ziet. 's middags gaan we naar de Queen Victoria Market. Het eerste stuk is de oude markthal, nu met gelikte permanente stands met spullen die veel duurder zijn dan in de supermarkt. Erachter is nog een grote, semi-open markt. Het is de meest uitgebreide markt die we in Australië gezien hebben met een uitgebreid assortiment groente en fruit, maar ook heel veel andere spullen. De prijzen zijn hier duidelijk lager dan in de supermarkt.

Jan moet weer eens naar de kapper. Dit soort plekken wordt veelal gerund door Aziaten met ook Aziatische prijzen: de Vietnamese kapper kost ongeveer vier euro en het is best behoorlijk geknipt.

We zijn bijna 2.5 uur voor het geplande vertrek naar Tasmanië in de haven omdat de auto langer is dan volgens het ticket toegestaan is en we tijd willen hebben om eventueel iets te regelen. Toch is het al erg druk. Het gaat allemaal niet efficiënt en bovendien moet de smalle pier gedeeld worden met verkeer voor een reusachtig cruiseschip. Quarantaine-inspectie en maten van de auto geven geen problemen. Uiteindelijk vertrekken we anderhalf uur te laat. 

We rijden in Tasmanië door een Engels aandoend landschap: smalle, kronkelende wegen in een glooiend landschap, heggen langs de akkers en kleine plaatsjes. Het is allemaal kleinschaliger dan op het vasteland. In Deloraine zien we een bord "Yarn Museum"  De hoofdattractie blijkt vier grote wandkleden te zijn met taferelen uit omgeving die met allerlei verschillende technieken door een grote groep inwoners gemaakt zijn. Ook is er een historisch streekmuseum dat vooral laat zien hoe mensen woonden en welke gereedschappen ze gebruikten. 

In de buurt van Freycinet National Park kamperen we op een prachtige plek, aan de diepblauwe baai met bergen op de achtergrond en eilandjes met aalscholvers op de voorgrond. Het park ligt op een schiereiland met prachtige baaien. De beroemdste is Wineglass Bay (niemand weet waarom het zo heet). Het is een diepblauwe baai met een schitterend wit strand en water dat licht groenblauw wordt naar het strand toe.

We hebben op Tasman Island afgesproken met Peter en Irene, overlanders en lid van de LandCruiser Club. De route is gedeeltelijk langs de kust en heel gevarieerd. Wanneer we bijna bij de afgesproken camping zijn rijden we verkeerd. Bij het keren rijden we te ver achteruit, met de achterwielen een greppel in. Iedere Australiër die langskomt stopt om te vragen wat er aan de hand is en of hulp nodig is. Uiteindelijk komen we er op eigen kracht in 4WD en low range uit. De diff lock achter komt niet in, hoewel hij voor we vertrokken gerepareerd is. Het is heel gezellig weer eens andere Nederlanders te ontmoeten.

In de Tasmanian Devil Unzoo zijn Tasmenian Devils te zien, dieren die redelijk zeldzaam geworden zijn in het wild, eerst door de jacht en daarna door een erfelijke ziekte. Het zijn nachtdieren, maar omdat ze overdag regelmatig gevoerd worden krijgen we ze goed te zien. Ze krijsen en vechten om een stuk vlees dat met botten en al verpulverd wordt. Daarna door naar een stel prachtige uitzichten een de kust, een blowhole, een brug en steile kliffen.

Tasmanië werd door de Engelsen gebruikt als gevangenis waar mensen uit het hele Gemenebest naartoe werden gebracht. Recidivisten gingen naar Port Arthur. Het ligt op een schiereiland dat via een honderd  meter brede strook met de rest van Tasmanië verbonden is. Deze overgang werd met honden bewaakt, zodat verder geen hekken of muren nodig waren om de gevangenen vast te houden. Afhankelijk van het gedrag werden de gevangenen in klassen ingedeeld, waarbij de lichtste klassen onderwijs kregen, in groepen aten en sliepen, etc. In eerste instantie werd zware arbeid verricht, vooral bosbouw. De zware stammen van de enorme bomen die er groeiden werden bij voorkeur niet teveel verzaagd om een zo hoog mogelijke waarde te houden. De gevangenen moesten het hout een paar km sjouwen naar de haven. Voor de veiligheid waren er geen dieren. Later werd een "humaner" regime ingevoerd: gevangenen hoefden geen zwaar lichamelijk werk meer te doen, maar zaten dag en nacht in isolatie, waarbij ze op geen enkele manier met anderen konden communiceren. Ook de eerste jeugdgevangenis van het Gemenebest was hier voor kinderen vanaf 9 jaar.

Samen met Peter en Irene gaan we Mount Wellington op. Het is een twaalfhonderd meter hoge berg met een prachtig uitzicht over Hobart en de baaien en schiereilanden. De volgende ochtend nemen we afscheid en beginnen met MONA, een heel beroemd museum voor moderne kunst. Normaal zijn wij zulke modernekunstliefhebbers, maar hier lopen we van de ene verassing naar de andere.

Het Mt. Field National Park is bekend van de Swamp Eucaliptussen (eucalipti?),  gigantische bomen. Het ligt net buiten het gebied waar de grote bosbranden geweest zijn. Op veel plekken smeult het als een soort veenbrand verder. Daarom zij  veel wegen nog afgesloten en zien we regelmatig helikopters met grote waterzakken overvliegen. De verwachting is dat het nog maanden gaat duren voor alles weer gedoofd is. De hoogste boom langs de Tall Trees Walk is bijna tachtig meter en meer dan vierhonderd jaar oud. Hij stond er dus al toen Abel Tasman langskwam. We zien ook van die gigantische bomen liggen. De voornaamste oorzaak is brand, waardoor de stam van binnenuit verzwakt; zo'n boom kan dan nog wel vijftig jaar staan voor hij in een storm omgaat. In het gat dat ontstaat valt nu zonlicht en schieten jonge, dunne exemplaren omhoog. De snelste groeiers vangen het licht af voor de achterblijvers en winnen de race. Niet meer dan een procent van de bomen wordt heel groot en oud.

Er wacht ons een onaangename verrassing: de versnellingsbak lekt weer. Dappere Dodo is sowieso aan een beurt toe, maar die willen we uitstellen tot we in augustus terugkomen. We laten even naar de versnellingsbak kijken: een van de manchetten lekt. Het is teveel werk om direct op te lossen, maar de olie wordt bijgevuld. We moeten nu zonder problemen de laatste paar honderd km die we willen rijden voor Dappere Dodo in de stalling gaat af kunnen leggen.

Een wandeling om Dove Lake heen levert mooie uitzichten op de Cradle Mountain. Als we de hoop al hebben opgegeven dat we nog een wombat zullen zien zit er een vlak langs de weg waarover de shuttlebus rijdt. Voor we naar het vasteland terugvaren maken we een stop in Sheffield, een plaatsje vol met murals, veel mooier dan wat we in Melbourne gezien hebben.

Het is een beetje wachten tot het vertrek naar Nederland. Omdat de overtocht naar Tasmanië heel lang van tevoren geboekt moest worden hebben moeten afschatten hoeveel tijd we rond Melbourne nodig zouden hebben. Het blijkt dat we wel zo'n beetje uitgekeken zijn, maar we kunnen in verband met de tijd ook niet veel anders meer.

Om acht uur, anderhalf uur na de schema-aankomsttijd uit Tasmanië rijden we Melbourne binnen. Het valt direct op hoeveel warmer het is dan in Tasmanië. We lopen tegen een gezellige markt aan wanneer we een plaatsje ingaan om onze door quarantainebeperkingen tussen Tasmanië en Victoria geslonken voorraad weer aan te vullen. Zoals veel van dit soort markten een grote variatie aan lokale en zelfgemaakte spullen, maar hogere prijzen dan het supermarktequivalent. We zien ook hier weer veel waarzeggers, targotkaartlezers enzovoort die ook nog goede zaken lijken te doen.

We hebben een kampeerplek in een State Forest uitgezocht, maar omdat gewaarschuwd is voor zeer groot bosbrandgevaar, er niemand anders op de camping is en er maar één toegangsweg naar de camping is besluiten we naar een commerciële camping in de buurt te gaan. Onderweg daarheen zetten we de camera klaar omdat we volgens de kaart een doorwading moeten doen, maar het blijkt een vrijwel droogstaande rivier te zijn waar bovendien een brug overheen ligt. Het weer is zoals we dat intussen van Australië kennen: heel wisselend. We worden wakker met ijs op de ruit, maar overdag is het heerlijk: stralende zon en een prima temperatuur.

In Clunes hebben we een paar gezellige dagen met Jacqueline en Hubert. Jacqueline is een lagereschoolvriendin van Margriet. Samen gaan we naar de Kyneton Lost Trades Market, een heel gevarieerde beurt van oude ambachten.

De dag voor we terug vliegen is een regeldag. Jan moet even bij een arts langs voor we vertrekken. Bij de lokale eerste hulp wordt dat voortvarend aangepakt. Nadat hij zijn paspoort heeft laten zien horen we dat er een reciprociteitsregeling is en hoeft verder niets te worden afgerekend. We maken een afspraak voor onderhoud van Dappere Dodo voor zodra we terug zijn. We moeten twee dagen reserveren omdat het lek in de versnellingsbak als het tegen zit een hele dag kan duren. Tenslotte kijken we vast waar de autostalling is en halen we het dak leeg om Dappere Dodo in een container laten te passen.

Als we vertrekken uit Australië leveren we de auto af bij de opslag en waarschijnlijk was hij nog nooit zo goed beveiligd. Het exacte adres wordt pas bekend gemaakt als de afspraken over opslag definitief zijn en ook dan is de plaats alleen aan het huisnummer te herkennen. Het lijkt een oprijlaan naar een boerderij zoals er zoveel zijn. We moeten met een toegangscode die de dag voor aflevering toegestuurd wordt door een poort heen waarna we verwelkomd worden door vier agressief uitziende honden; we hadden al de instructie gehad niet uit de auto te komen, maar de beheerder te bellen; honden die volgens de beheerder ook echt bijten. We rijden achter haar aan via een poort waarvan alleen zij de toegangscode kent en rijden Dappere Dodo uiteindelijk in een container, beschermd tegen weer en wind. Een taxi naar het vliegveld is al geregeld. Australië uit gaat op dezelfde manier als betalen bij de supermarkt: zelf scannen. In de camera kijken en dan besluit het systeem dat we het land uit mogen. Daarna belanden we met de KLM Frequent Flyer Card in de First Class Lounge van Qantas, ook niet verkeerd met een a la carte lunch met champagne. De rest van de reis gaat volgens plan en duurt dus lang: 22 uur in een vliegtuigstoel is niet echt ideaal.

We reizen in het gebied tussen Melbourne en Adelaide, een westerse, relatief dichtbevolkte wereld met mooie natuur waarin we vaak wandelen en voor Australische begrippen historische plaatsjes

"De twaalf apostelen", een van de toeristische hoogtepunten van Australië zijn grote rotsblokken van zandsteen die voor de kliffen van de kust in zee staan, een kust met bogen in zandsteen, druipsteen afhangend van de kliffen en spleten tussen de rotsblokken waarop witte schuimkoppen kapotslaan. In eerste instantie lijkt het of ook hier de ontkerkelijking zijn tol eist, want we zien maar één apostel; verderop klaart het op en zien we er meer. Dat wij niet de enigen zijn die het mooi vinden blijkt uit het zoeken naar parkeerplaatsen, waarschuwingsborden in het Chinees en voortdurend borden met de waarschuwing dat in Australië links gereden wordt.

Op Griffiths Island is een kolonie van tweeduizend Mutton Birds. Het zijn vogels die tussen november en april in Australië zijn en in de winter een tocht van vijftienduizend kilometer via Japan, Alaska en Californië maken. Hun nesten zijn in holen waarin rond januari de eieren net uitkomen. Overdag zijn de vogels op zee om te foerageren, na zonsondergang komen ze en masse aan land om hun jongen te voeden.

Na en paar dagen aan zee en in een lagunegebied waar we wandelen en veel vogels zien bezoeken we de Naracoorte grotten. De stalactieten en stalagmieten zijn gevormd door wisselend waterniveau waardoor water achterbleef. Het bijzondere aan deze door UNESCO erkende grotten is dat er in de periode tussen 250.000 en 500.000 jaar geleden dieren naar binnen vielen en er niet meer uit konden waarna ze in later gevormd kalksteen geconserveerd werden. Dit heeft kennis opgeleverd over vroegere diersoorten.

Er is een hittegolf voorspeld en inderdaad in Adelaide, dichtbij waar wij zijn, wordt het 46 graden Celsius. Wij houden ons rustig in een plaatsje aan de kust in de schaduw en met een zeewindje waar de voorspelde temperatuur van 31 graden uitkomt en we een prima dag hebben.

We komen erachter dat we een permit van de douane moeten hebben om Dappere Dodo in Australië achter te laten terwijl wij in Nederland zijn. We doen de aanvraag via de Australische ANWB. We hebben geen idee hoe moeilijk het is (je moet opgeven waarom je de auto wilt achterlaten), maar als we de permit niet krijgen hebben we een serieus probleem: Dappere Dodo moet dan vóór we midden maart uit Australië moeten zijn in een container naar Weetikveelistan zitten.

Volgens de Lonely Planet is Mallum waar we onderweg naar Aelaide doorkomen de woonboothoofdstad van de wereld. We zien minder woonboten dan in Amsterdam of Srinagar in Kashmir, maar het aardige van deze boten is dat ze echt varen. Inde etalage van een botenmakelaar zien we dat alle boten worden aangeboden met motoren. Je kunt een boot ook voor een weekend huren zoals elders een vakantiehuisje.

Het land ligt plat wegens Australia Day en het weer is perfect met een graad of 28 en een strakblauwe lucht als we in Adelaide zijn; het is een verrassende stad. We kunnen gratis twee fietsen een dag meenemen, dus een prima gelegenheid om een stuk langs de rivier de Torrens te fietsen. Het lijkt wel of Adelaide één groot park is. Onderweg zien we een gigantische groep flying foxes, een soort vleermuizen die ondersteboven en in een paar bomen hangen. De Central Market in Adelaide valt tegen: het is gelikt en duur, zeker geen traditionele Mercado Municipal.

In het Clare Valley wijngebied fietsen we de Riesling Trail van Auburn naar Clare en terug. Het is een route over een oud spoorwegtalud tussen de wijngaarden door; heuvel op wind in de rug, heuvel af wind tegen. Het 25 graden met een blauwe lucht, een prima dag dus. In Clare een lunch met glaasje bubbels, uiteindelijk zijn we in de wijnstreek.

a een nacht prima kamperen aan de Murray River bij een plaatsje dat Overland Corner heet spelen we even klimaatvluchteling. Het is 38 graden, daarom hebben we al besloten om niet naar een parkcamping zonder voorzieningen in Little Desert National Park te gaan; het klinkt als nog warmer. Het begint ermee dat onze airco na jaren trouwe dienst (beide keren dat we hem gebruikten sinds 2013 deed hij het) niet werkt. We gaan naar een camping met hoge eucalyptusbomen, maar hoewel die schaduw geven durven we er niet onder te gaan staan. We hebben al een paar keer gezien dat bij windstil weer grote takken onder hun eigen gewicht afbraken en hebben zulke takken ook veel overal zien liggen.  Dat willen we Dappere Dodo niet aandoen. Ook de luifel die we enthousiast op- en vastzetten voor schaduw halen we weer binnen: na een geweldige windvlaag dreigt het in Cairns gerepareerde profiel weer te bezwijken en stort de luifel in. Gelukkig is er geen echte schade. En zo zoeken we bij 38 graden naar een beetje schaduw. Het goede nieuws is dat de campingbeheerder besluit dat we als internationale reizigers niet hoeven te betalen.

Na een paar dagen wandelen en toeren in de Grampians, een van de belangrijkste toeristische trekpleisters in Victoria kamperen we in een State Forest waar ook Aboriginal Rock Art is. Wanneer we ernaartoe lopen zien we een boom smeulen en roken, we zien ook vlammen. Met alle rampverhalen over bosbranden in gedachten besluiten we niet verder te gaan, maar bellen we de brandweer zodra we bereik hebben.

In Ballarat is Sovereign Hill, een geweldig openluchtmuseum waar de goudmijnbouwstad die Ballarat was, nagebouwd is. De hele historie, beginnend met tentjes, maar later met veel meer geautomatiseerde processen en een veelheid aan handel en nijverheid is er te zien. Niet alleen kunnen we een mijn, winkels en huizen in, maar zijn er ook demonstraties van smeden, kaarsen en zuurtjes maken, een ouderwetse school en het gieten van drie kilo echt goud waar de liefhebbers vervolgens mee op de foto mogen. Er is zoveel te zien dat we besluiten om de volgende dag terug te gaan.

We krijgen bericht van de AAA dat we toestemming hebben van de douane om Dappere Dodo in Australië te laten wanneer wij in Nederland zijn. 

We beginnen de Outback uit te raken en zien sinds lang weer eens grote kuddes schapen, bouwland en historische plaatsjes. Opeens zijn er ook weer veel meer winkels. Midden in het land staat plotseling langs de weg een bord "Oostelijke Tijdzone, klok een half uur vooruit zetten". We kamperen aan een meer op groen gras; het is lang geleden dat we zo'n omgeving meemaakten.  Wanneer we er 's avonds nog even uit de auto komen zien we een stuk of dertig kangoeroes voor de auto zitten. We rijden over de eindeloze vlakte onder een lucht van stapelwolken verder. Het doet denken aan de Noordoostpolder maar is toch anders. Verderop is het landschap nog wel droog, maar zijn er voortdurend bomen en zijn de zijwegen frequenter en is er meer asfalt. Het is nog wel steeds honderd tot tweehonderd kilometer tussen twee plaatsjes. Als we definitief de Outback uitrijden is er veel bouwland en wordt elk stuk grond gebruikt. We komen door veel meer en grotere dorpen. Richtingborden met afstanden naar plaatsen geven weer getallen met twee cijfers. Het loopt tegen kerst, daarom zien we tuinhekken en verkeersborden met kerstversiering in de brandende zon. Het blijft een rare gewaarwording, zeker als we over sneeuw en dichte mist in Nederland lezen.

Depressieve kangoeroes
Het is ongelofelijk hoeveel aangereden kangoeroes en wallaby's er in het laatste stuk Outback langs de weg liggen. Het moet wel een heel depressief soort zijn als je kijkt naar alle technieken die ze hebben om een einde aan hun leven te maken: langs de kant van de weg wachten en over schieten als er van twee kanten auto's vlakbij zijn, onzichtbaar in de struiken gaan zitten en vlak voor de auto over rennen, midden op de weg gaan zitten met je nageslacht in de berm, langzaam weghoppen als er een auto aankomt zodat het achter je aan rennende jong aangereden kan worden. We maken geen slachtoffers, maar alleen door bijna stil te gaan staan als er in de verte iets schemert.

Spoorlijnen, levensader van Australië
In Peterborough kruisten vroeger de spoorlijn noord-zuid van Alice Springs naar Adelaide en de oost-west van Brisbane naar Perth elkaar. In het spoorwegmuseum horen we verhalen van een van de eerste Ghan's (de trein naar Alice Springs) die zes weken vast kwam te zitten omdat na hevige stortregens zowel voor als achter de trein bruggen weggeslagen waren. Het trein personeel ging kangoeroes en konijnen schieten om de passagiers in leven te houden. We zien een oude Morris op de rails en zonder stuur om in stijl het spoor te kunnen inspecteren. Hij had een soort ondergebouwde draaischijf om te kunnen keren. Ook is er een zuigelingenzorgwagen om in de plaatsen langs het spoor moeders en kinderen bij te staan.

De Blue Mountains
Onderweg naar de Blue Mountains rijden we door een afwisselend heuvellandschap dat aan Frankrijk doet denken.

We staan op een gratis camping in een natuurpark. Met verbazing zien we op de camping hoe andere kampeerders vlak op onze lip gaan staan, maar ook dat het ontzettend vol loopt. We zijn dit soort drukte niet meer gewend na de trip door de Outback waar we kampeerplekken vaak bijna voor onszelf hadden. Het heeft een heel andere sfeer dan de betaalde campings waar we de laatste tijd vaak gestaan hebben. Geen "grey nomads" die hoogstens gedag zeggen en zich terugtrekken in hun grote caravans met air conditioning en TV. Het staat nu vol jongeren met gehuurde of gekochte vijfdehands busjes en we komen een Duitse overlander tegen waar wij qua reiservaring een puntje aan kunnen zuigen. Veel gezelliger!

De Blue Mountains zijn prachtige canyons, zo steil dat gevangenen er vroeger niet uit konden ontsnappen.  Maar vooral bij de belangrijkste bezienswaardigheid is het een toeristisch gekkenhuis. Voor het eerst sinds Cairns moeten we weer betalen voor parkeren en we struikelen over de selfies makende Japanners. Hoe kort is het geleden dat we ieder uur één auto zagen?

Kerst in Sydney
In de buurt van Sydney komen we in een andere wereld, zeker de dag voor kerst. Rondrijden bij de supermarkt om een parkeerplaats te vinden, een plek op de camping op het overflowveld en dan nog de hoofdprijs betalen omdat het de vakantieperiode is. We hebben wat extra lekkere dingen gekocht voor kerst, maar een kerstdiner met twee pitten en een kleine koelbox kent toch zijn beperkingen. Op de camping zijn om de kerstsfeer te verhogen veel caravans voorzien van gekleurde, knipperende slingers en sterren. Hoewel alle winkels op Eerste Kerstdag dicht zijn is het in Sydney een gezellige drukte langs het water en bij het Opera House. Ook de botanische tuin is prima bij dit weer. Om ons te herinneren dat het kerst is wordt ons regelmatig door wildvreemden Merry Christmas toegewenst.
Tweede Kerstdag is er veel meer open: Paddy Market, een grote bazaarachtige markt in Chinatown, een Chinese tuin en de vismarkt die eigenlijk uit alleen restaurants blijkt te bestaan.

Richting Melbourne
Door een landschap dat herinneringen aan Zuid Duitsland oproept rijden we Sydney uit naar het zuiden. Na kerst barsten de Australische zomervakanties los en is het heel druk met regelmatig files. Het wordt pas rustiger als we de weg langs de kust verlaten richting binnenland.

Nas een tussenstop in Morton National Park, een prima zwemplek,  zakken we af langs de kust tussen al het vakantieverkeer; de wegen zijn er duidelijk niet op berekend. We eindigen op een  prachtig gelegen overvolle, maar gezellige camping met veel te weinig sanitair voor de kerstdrukte. Er staat ook een ander slag Australiërs dan we tot nu toe ontmoet hebben: rondom muziek, de motor een half uur laten stationnair draaien om de accu op te laden voor de koelkast, loslopende honden en rijkelijk vloeiend bier, vuur dat niet goed uitgemaakt wordt. Het zijn dingen die ons op andere plekken van de wereld niet zouden verbazen, maar die we hier tussen de keurige caravans nog niet gezien hebben.

Oud en Nieuw
Voor oudejaarsavond gaan we naar Cobargo, een klein historisch plaatsje. We hopen zo iets van het Australische Oud en Nieuw mee te krijgen. We gaan  voor de verandering eens in de pub eten. Michelin-sterren mag je niet verwachten, maar het is wel gezellig met twee gezinnen die ook op de camping staan. Het oudejaarsavondgebeuren in het dorp blijkt te bestaan uit het optreden van een lokale band die hard en vals zingen tot een weinig aantrekkelijk geheel weet te combineren, maar wel de jeugd op de dansvloer inspireert. Om tien voor twaalf worden er een paar vuurpijlen afgeschoten, daarna gaat de band weer verder. Wifi is goed en daarom kunnen we eerst naar een Nederlandse oudejaarsavondconference van vorig jaar kijken (we lopen tien uur voor, dus de nieuwe is er nog niet) en daarna naar het wereldberoemde vuurwerk in Sydney. We hebben nog even overwogen ervoor in Sydney te blijven, maar dat had een week langer Sydney betekend. Als we horen dat mensen al vanaf elf uur 's ochtends een plek bezet houden, voor goede plekken een toegangsprijs van meer dan €250 gevraagd wordt en de toeschouwers een geweldige plensbui op hun hoofd gehad hebben zijn we helemaal blij dat we niet gewacht hebben op een vuurwerkshow van een kwartier. Oud en nieuw merk je verder alleen aan het feit dan willekeurige voorbijgangers je zowel op oudjaar als op nieuwjaar een Happy New Year toewensen. Om tien uur 's ochtends is het bij de kinderen ook nieuwjaar en bellen we ze.

Om de vakantiedrukte te ontvluchten gaan we naar de parken in het binnenland.  We staan meestal op (gratis) campings in het Nationale Park. Ze liggen bijna altijd op prachtige plekken, maar hebben niet meer dan een toilet.
Vaak in de buurt van (maar bij voorkeur niet onder) grillige hoge bomen met volop afgebroken stammen en takken. Voortdurend horen we er vogels. We zien volop kangoeroes en veel holen van wombats, maar de wombats zelf zien we niet. Een keer laat Jan nog even de drone op. Het moet een kort vluchtje worden want de batterij is niet vol bij de start en dat blijkt maar goed ook. Net na de landing komt uit het niets de politie het terrein oprijden, maar een heterdaadje zit er niet meer in. Onverrichterzake vertrekt de auto weer. Eens in de paar dagen staan we op een gewone camping om te kunnen douchen, water bij te vullen en te wassen. 

Na een dagje aan zee bij de uitstroom van de Snowy River in zee bezoeken we de Buchan-grotten, een van de highlights van Victoria. En inderdaad is het lang geleden dat we zulke grotten gezien hebben, ook door de uitgekiende belichting. We kamperen in Snowy River National Park. Wanneer we komen is het rustig, maar het wordt heel gezellig wanneer een groep Afghaanse families arriveert die in dezelfde voorstad in Melbourne wonen en ieder jaar samen gaan kamperen.

De camping erna hebben we buren op de camping met twee kleine kinderen. De vader is met de oudste het bos ingegaan en is nog niet terug tegen donker tot grote zorg van de moeder. We zitten op een plek zonder telefoonbereik. Net als we ons voorbereiden om voor haar naar de politie te gaan (via een onverharde, smalle, steile weg) komen de twee tevoorschijn.
 
Na een stop in Walhalla, een oud goudmijnwerkersdorpje waar veel van de huizen en gebouwen weer zijn opgebouwd in de oorspronkelijke staat rijden we via de Australische Alpen naar St. Andrews. We gaan er naar een niet zo groot maar heel gevarieerd hippie-achtig marktje met kleding stijl jaren zestig, waarzeggers en allerhande prullaria. Het landschap doet wat denken aan centraal Frankrijk.

Een van de belangrijke bezienswaardigheden van Australië is de Great Ocean Road. We zitten nog steeds midden in de zomervakantie en bovendien in het weekend en dat zullen we weten ook. Melbourne zijn we snel langs, maar aan de kust gaat het langzaam en veroveren we met moeite en voor veel geld een campingplek op een volgeboekte camping. De plek is wel bijzonder: vlak erachter loopt een weg met bomen met koala's die voornamelijk slapen maar ook klimmen. De Great Ocean Road voert langs de diepblauwe oceaan met witte schuimkoppen en steile kliffen. We rijden via een kronkelige, smalle weg het regenwoud weer in met de watervallen onder hoge bomen en tussen grote varens. Als we nog even wandelen horen we gekraak en valt daarna een boom spontaan om; en dat op een zonnige windstille dag. 's avonds rukken we voor de tweede keer tevergeefs uit. Drie Duitse vrouwen zijn vlakbij toeristen tegengekomen die van een helling zijn afgegleden en nu vastzitten. We rijden erheen om ze los te trekken, maar ze blijken al weg te zijn.

De Outback is het binnenland van Australië, savanne- en woestijngebied met extreme weersomstandigheden en een bevolkingsdichtheid van één persoon per tien vierkante kilometer. De voornaamste economische activiteiten zijn extensieve veeteelt en mijnbouw. Plaatsjes met soms minder dan tien en soms een paar honderd inwoners kunnen honderden kilometers uit elkaar liggen. De plaatsjes hebben meestal een bar en soms ook een General Store, een hotel of een tankstation.

Wanneer we naar het westen verder de Outback in gaan rijden we door savannelandschap dat er van boven groen uit ziet, maar op de grond dor is. Her en der proberen groepjes koeien nog iets eetbaars van de grond te krijgen. De weg is goed, maar je moet wel blijven opletten: opeens kunnen twee keurige banen veranderen in één smalle strook waar je geen snel aandenderende road train moet ontmoeten. Er zijn stukken van vijftig kilometer in een rechte lijn. Een flauwe bocht wordt dan ook twee kilometer van te voren aangekondigd. Bij zulke lange rechte stukken moet je af en toe testen of je stuur het nog doet. We zien een bord "Look out for people".

Voor het eerst in Australië stoken we vuur; Margriet bakt brood. Het gaat al een stuk beter met de knie van Margriet. We raken in gesprek met Helmut en Dagmar van een camper naast ons. Het blijken twee artsen te zijn, waarvan er een precies de goede specialisatie heeft om naar knie van Margriet te kijken. En het kan niet missen, zijn diagnose is duidelijk anders dan van de arts in Cairns: geen meniscus maar een verrekte spier of iets dergelijks. Het advies is bewegen zolang het geen pijn doet. 

Vanaf Karunda rijden we de Savannah Way, een van de klassieke Australische Outbackwegen. Het land is leeg maar afwisselend: savanne met bomen en lang gras, op sommige stukken ontzettend veel termietenheuvels en relatief veel grote rivieren, vaak met veel water. Soms zijn er opeens geen bomen en soms zijn er waterplassen met groen gras eromheen. We zien veel watervogels, maar krokodillen zien we niet, hoewel er veel voor gewaarschuwd wordt. Een groot deel van de weg is gravel, maar omdat groot onderhoud gedaan wordt voor het aanbreken van het regenseizoen rijdt het uitstekend. Af en komt ons een road train tegemoet, een vrachtwagen met drie of vier aanhangwagens die meer dan vijftig meter lang kan zijn. Wanneer de zon  schijnt kunnen temperaturen in deze tijd van het jaar oplopen tot meer dan veertig graden. 

Het heeft 's nachts geregend en her en der liggen plassen. Het lijkt we alsof het dorre land nu al wat groener is. Maar nog steeds staan de koeien die nauwelijks dikker zijn dan de exemplaren die we in Ethiopië te kauwen op het gele gras of liggen ze in de schaduw onder een boom. We vragen ons af hoe de cattle stations hun beesten ooit terug vinden. We horen ook dat door de regen de weg die we vanuit het park willen nemen geblokkeerd is.

Burketown
Burketown is een outbackplaatsje met een paar huizen, een general store en nog wat winkeltjes, een tankstation en een postkantoor. De grootste nering is de pub, zo'n grote zaal met pooltafels, en grote beeldschermen met sport. Dat grond niet schaars is is te zien aan de ontzettend brede straten voor verkeer dat er nauwelijks is. Het is duidelijk een plaats waarin door de overheid van Queensland geïnvesteerd wordt: twee prachtige kinderspeelplaatsen, barbecue-plekken, picnictafels en een gemeenschapscentrum; het lijkt nogal een overkill voor de grootte van de plaats. Op de camping komen we een groep politiemedewerkers tegen die corruptie- en fraudeonderzoek doen, maar het nu vooral gezellig hebben met ruim vloeiend bier. In de General Store hangen een mededeling met de dag waarop in november een opticien, een gynaecoloog en een huidarts naar Burketown komen met een telefoonnummer voor een afspraak. Er hangt ook een bericht dat de fysiotherapeut niet zoals gepland op 20 november komt omdat hij geen vlucht heeft kunnen krijgen; het wordt nu begin 2019.

Lawn Hill National Park
Lawn Hill National Park is een tropisch paradijs in een droge omgeving: een kristalheldere rivier met rode rotsen en groene bomen rondom waar gezwommen en gekanood kan worden. We zwemmen tussen de vissen en er schijnen zoetwaterkrokodillen te zijn, maar die zien we niet. Zoetwaterkrokodillen zijn overigens veel minder gevaarlijk dan hun zeewaardige neefjes. Als je niet onaardig tegen ze bent kan er niet zoveel gebeuren. We wandelen onder de palmen langs de rivier naar Aboriginal rock art en verschillende uitzichten over de kloof. Overal vogels om ons heen en uitzicht op de vuurrode rotsen van de kloof in de net opkomende zon. 

We zitten tegen de regentijd aan. Het is daarom heet en klam. Het is de periode waarin het nog niet heel veel regent, maar de regentijd zich opbouwt. Omdat het de hele dag bewolkt is meten we geen 39 graden meer in de auto zoals een dag eerder. Toen we aankwamen was een van de wegen vanaf Lawn Hill wegens de regen afgesloten. Volgens de RACQ  (de lokale ANWB) en de tankstationbediende is de weg begaanbaar na acht millimeter regen de nacht ervoor en dat klopt, de diepste doorwading is een centimeter of dertig.

Naar het westen
Onderweg kijken we nog even bij de fossielen van Riversleigh. Het is overigens moeilijk iets aan de fossielen te ontdekken: het lijken blokken steen, net als de rotsen in de buurt, alleen staat er een bordje bij. We zien de eerste emoes en het valt op hoe groen alles is. 's middags valt er weer een korte, maar hevige bui. Zelfs al voor de bui valt ruikt het naar regen.

We eindigen in Camooweal, weer zo'n typische Outback-plaats langs een van de grote routes, met 380 inwoners, twee tankstations, een hotel/pub/camping en een slecht voorziene General Store annex postkantoor. We voeren de wekelijkse kleine autocontroles uit en ontdekken dat een van de banden de helft van zijn spanning verloren heeft. Camooweal heeft een serieuze garage en om tien over negen is de band geplakt. Er volgt een rit van vijfhonderd kilometer over de "Overlanders Route" door de Outback naar Tennant Creek. Behalve een roadhouse halverwege en een enkele boerderij en politiepost met grote borden "Sorry, no fuel" is er niets, een vlakte met soms alleen gras, soms bomen en hier en daar een groepje koeien of een autowrak. Er staan borden met aanmoedigingen om op tijd te rusten en een overzicht met afstanden tussen parkeerplaatsen. Een verbleekt bord met parkeergelegenheid om een foto te maken deelt mee dat we uit Queensland in Northern Territories aangekomen zijn. Onderweg komen we Arith uit Sri Lanka tegen tegen. Hij maakt per fiets een rondtocht door Australië. Dapper hoor, zulke afstanden in deze hitte. Wij gebruiken voor het eerst sinds Rwanda in 2014 onze air conditioning.

Devils Marbles National Park
Aan de weg naar Alice Springs ligt Devils Marbles National Park. Er liggen ontzettend grote, ronde keien die willekeurig op elkaar gestapeld lijken. In werkelijkheid is het van een vulkaanuitbarsting afkomstig graniet. Het was een homogene laag waarin barsten kwamen door temperatuurdaling en waar mineralen in regenwater zorgden voor erosie, de grootste oppervlakken het meest. Dit leidde tot de ronde vormen.  In het doodstille landschap kleuren de keien rood in het licht van de ondergaande zon. We krijgen een gevoel voor de mystiek die van deze plaats uitging voor de Aboriginals. In de avond, als de maan vaag door de wolken silhouetten van de keien zichtbaar maakt wordt dat gevoel nog sterker.

Bijna alle nationale parken in Queensland en Northern Territories zijn gratis toegankelijk en ook de kampeerterreinen in de parken zijn goedkoop. In Queensland moeten plaatsen  via internet of telefonisch geboekt worden. Het voordeel is dat je niet bij een volle camping aankomt, het nadeel is dat op de campings zelf meestal geen telefoonbereik is, zodat je ook in het laagseizoen moet afschatten waar je wanneer bent. Northern Territories werkt met een "honesty box", waarbij je een envelopje met geld in een bus moet doen.

Alice Springs
De weg naar Alice Springs wordt heuvelachtiger en er komen ook meer bomen.  Onverwacht bereiken we de steenbokskeerkring, we zijn de tropen dus weer uit. Alice Springs is de eerste grote stad sinds Cairns; prima om weer eens boodschappen te doen en wat dingen te regelen. Dappere Dodo krijgt zijn 280.000-beurt, Jan gaat naar de kapper en we kopen kleren en reparatiespullen.

In het Flying-Doctors-museum zien we hoe een vloot van zeventig vliegtuigen (vooral Pilatus 12) door heel Australië patiënten naar ziekenhuizen brengt en artsen naar afgelegen plekken in de Outback. Terwijl wij in Nederland 45 minuten al lang vinden als aanrijdtijd van ambulances waren vroeger in de Outback soms dagen nodig voor medische hulp beschikbaar was. In de School of the Air zien we hoe kinderen die te ver van een plaats wonen les krijgen.

Het Pioneer-Women-museum is gevestigd in de vroegere gevangenis. Het vertelt vooral de verhalen van vrouwen die een bijzondere rol gespeeld hebben in Australië, maar weinig over hoe bijvoorbeeld vrouwen die na een reis van weken per kameel op een onbewoonde plek in de Outback aankwamen daar een start maakten. De mannen- en vrouwencellen in de gevangenis waar gedetineerden achttien uur per etmaal doorbrachten zijn nog grotendeels intact. We nemen ons voor ons extra braaf te gedragen.

Het luchtvaartmuseum ligt op de plaats van het eerste vliegveld van Alice Springs. Er zijn interessante verhalen over aanpassingen die aan toestellen die nodig waren om volbeladen in de zomerhitte tot vijftig graden Celsius op te kunnen stijgen en de eerste toestellen die na landing in Alice Springs moesten wachten op de karavaan kamelen met brandstof voor de terugreis.

School of the Air
Op de School of the Air krijgen kinderen uit een gebied zo groot als Midden-Europa les via internet met een soort videoconferencingsysteem. Toen we in 2000 in Australië waren ging het allemaal nog met radioverbindingen. De les is twee keer een half uur per dag, een tutor (vaak een ouder) moet helpen. De kinderen uit een klas zien elkaar drie keer per jaar en af en toe komt de docent langs om met leerling en tutor te praten en de studieruimte te bekijken. De leerlingen moeten meer dan vijftig kilometer van een school wonen, anders gaan ze iedere dag met de schoolbus. Studiemateriaal, maar ook potloden en leesboeken worden iedere twee weken per post verstuurd, er zijn immers geen winkels om zulke dingen te kopen. De School of the Air is ook een stukje sociale ontwikkeling. Kinderen op een cattle station zien vaak geen andere kinderen dan hun eigen broertjes en zusjes.

De MacDonell Range
De MacDonell Range is een heel smalle bergketen van gelaagd, gevouwen gesteente met prachtige kloven. Er zijn verschillende heilige plaatsen van de Aboriginals met rotstekeningen. De avond voor we erheen willen begint het te onweren  met lichtflitsen en donderslagen zoals ze in Nederland zelden voorkomen en een groot deel van de nacht regent het. Bij het wakker worden is alles grijs; de weersverwachting voorspelt zon na nog een grijze dag. Bij onze rondrit liggen de belangrijkste bezienswaardigheden op de eerste helft. We besluiten hem om te draaien zodat we de mooie plekken in de zon kunnen zien. Dat betekent eerst een flink stuk gravel. Het is een slecht plan. De weg blijkt zacht geworden te zijn van de regen en al bij de eerste zijdelingse beweging maken we een ongecontroleerde zwieper. Met de 4x4 ingeschakeld gaat het beter, maar wel zakken we een paar keer onverwacht weg. Met ook nog grote plassen op de weg zien we onszelf snel in de modder stranden en besluiten daarom om te draaien en met het verharde deel te beginnen. 's avonds zien we de contouren van de bergen en het witte zand van de rivierbedding in het licht van de bijna volle maan. 's nachts worden we wakker van bliksemflitsen en harde donderslagen, maar eer we goed en wel opgestaan zijn is het weer blauw. Er is ook weinig regen gevallen. Het resultaat van de eerder gevallen regen (acht centimeter in twee weken) is goed te zien: alles is opeens groen, inclusief nieuwe bladeren aan de bomen. Het is wel groen dat voorbereid is op de volgende droogte: dikke, harde bladeren, hard gras en scherpe naalden.

We kamperen een nacht bij een omgebouwde homestead, waar de boerderijhistorie nog goed te zien is. De manager legt ons uit hoe de boerderijen nu werken; de verschillen met Nederland zijn ongelofelijk. We bezoeken ook het spookdorp Arltunga, een vroegere goudmijn. Er zijn de resten van gebouwen en machines te zien. Ook is een van de mijnen nog een klein stukje toegankelijk.

​West MacDonell Range
Vol getankt en ruim voorzien van levensmiddelen rijden we door een groen landschap Alice Springs uit naar de Western McDonell Range. Voorlopig zullen we niet meer bij grote winkels komen en zal de diesel alleen maar duurder worden. Het is een gebied met een aaneenschakeling van kloven. We kamperen bij de Big Hole, een prima plek om te zwemmen met opvallend koud water. Tussendoor komen we bij een vindplaats voor oker, belangrijk zijn voor de Aboriginals.

Op de camping zijn zoveel vliegen dat we de hoofdnetjes maar op doen. Alleen een beetje lastig met eten, dat moet nu zoals Saoedische vrouwen het doen als ze eten in een ruimte waar ook mannen komen: sluier een klein beetje omhoog en een hap eronder schuiven.

Hermannsburg en Palm Valley
In Hermannsburg, werd aan het einde van de negentiende een missiepost opgricht waarvan de restanten te bezichtigen zijn. De grondgedachte was dat als de lokale Aboriginals voedselvoorziening, volledige werkgelegenheid en onderwijs geboden werd zij een westerse manier van leven zouden aannemen en zich tot het Christendom zouden bekeren. Voor dat doel werd onder andere een leerlooierij gebouwd. Mede doordat na extreem droge jaren te weinig water beschikbaar was kwam het project maar gedeeltelijk van de grond.

In de middag rijden we door naar Palm Valley, een plek die alleen met een 4x4 bereikbaar is. De weg is zo rotsachtig dat we besluiten om de laatste kilometer maar te lopen.

​Kings Canyon
We rijden via de Mereenie Loop naar Kings Canyon. We hebben gelezen dat het een vreselijk slechte weg was, maar hij was blijkbaar pas opgeknapt, zodat we steeds 70-80 km/h kunnen rijden.

Op zeven uur 's ochtends beginnen we onze wandeling over de rand van Kings Canyon. Het is een van de highlights van centraal Australië: geweldige rotsformaties in allerlei vormen en kleuren met daartussen de "Garden of Eden" een waterhole met een veelheid aan palmen en andere planten. We zijn gewaarschuwd dat de wandeling van zes kilomenter "moderate to hard" is. Maar na een heel steile klim aan het begin is hij goed te doen. De knie van Margriet is intussen zover hersteld dat ze het aandurft en met succes.

Soms heb je van die dagen dat er allerlei dingen misgaan. Er is een pak melk leeggelopen boven de gereedschapskist die daardoor lekker staat te stinken. Terwijl we aan het opruimen zijn horen we een klap: de luifel is boven op het dak gewaaid. De schade is niet zo groot als op Fraser Island, maar er moet wel weer gebogen en geplakt worden.

​Uluru
Onderweg naar Uluru (Ayers Rock) vertellen toeristen ons dat door een kabelbreuk de hele communicatie daar plat ligt: geen pinbetalingen, geen geld opnemen, geen telefoon en geen WiFi. Ze zitten min of meer gevangen met weinig geld en weinig benzine en met een tankstation dat alleen cash accepteert. Gelukkig hadden wij al ruimschoots diesel ingeslagen omdat prijzen tot bijna een halve euro hoger zijn dan in Alice Springs en hebben we, door ervaring wijs geworden in Afrika, voldoende contant geld. Wanneer we de volgende dag tijdens de wandeling meisjes druk zien lopen WhatsAppen weten we dat de beschaving is teruggekeerd: het GSM-netwerk doet het weer.

We staan vroeg op om om Uluru heen te lopen, een afstand van ruim tien kilometer; Margriet loopt de hele afstand uit. Bij dit soort hypes valt de werkelijkheid vaak tegen, maar hier niet. Het is echt indrukwekkend hoe hij vanuit het vlakke land oprijst en van dichtbij is iedere kant weer anders: soms met steile wanden soms met grote grotten en soms als een pokdalig gezicht. Het is begrijpelijk dat zo'n berg heel belangrijk is voor de Aboriginals van wie de cultuur sterk bestaat uit de mondelinge overlevering van parabelachtige verhalen met een opvoedende moraal. Stukken van de berg mogen niet gefilmd of gefotografeerd worden; het zijn delen waarbij een verhaal voor de mannen of de vrouwen horen. Bepaalde vormen in de berg stellen voorouderlijke geesten voor, reusachtige halfmensen die vaak de gedaante van een dier aannamen.

's avonds gaan we nog even terug om naar Uluru bij zonsondergang te kijken op een hiervoor aangewezen parkeerplaats. Er is een horde toeristen waarvan sommigen klaarstaan met camera's op statieven en anderen zich op kampeerstoelen geïnstalleerd hebben met crackertjes kaas en bubbels. Helaas blijft het bewolkt, dus een mooie zonsondergang wordt het niet.

Een kilometer of vijftig van Uluru ligt Kata Tjuta (de Olgas). De Olgas bestaat uit 36 rotsen die schouder aan schouder staan, op een aantal plekken met kloven ertussen; eigenlijk nog indrukwekkender dan Uluru. We wandelen samen naar het eerste uitkijkpunt van de wandeling Valley of the Winds (grade moderate), Jan gaat nog verder naar het tweede uitkijkpunt (grade hard). Dat gaat prima, maar als we over het prima pad van de tweede wandeling lopen struikelt Jan over een randje van twee centimeter, goed voor een mogelijk gekneusde pols. Tegen de avond trekt het weer dicht, dus we laten de zonsondergang maar schieten.

​Coober Pedy
Op de Stuart Highway onderweg naar Coober Pedy zien we heel weinig beesten, hoewel het grootste deel van de weg best groen is.  Vanuit Northern Territories mag geen fruit en groente ingevoerd worden in South Australia, maar de manier waarop het geregeld is snappen we niet: bij de grensovergang tussen de twee staten staat het verbod aangegeven en ook dat er over 150 km bakken zijn om groente en fruit weg te gooien. De bakken blijken bij Marla, het eerste road house, te zijn. Wij gooien braaf onze ui weg, hoewel er op dezelfde plek een winkel is waar... groente en fruit verkocht wordt. Er blijkt verder ook geen controle te zijn.

De waterschaarste gaat zo ver dat we niet op de camping onze tank kunnen vullen, maar dat op een betaald tappunt in de plaats moeten doen. De camping heeft luxeplaatsen met eigen kranen die met een hangslot zijn afgesloten.

We bezoeken ook een oude opaalmijn. We worden rondgeleid door een oud-mijnwerker die op een soms emotionele manier verteld hoe dat in zijn werk ging. De activiteit neemt af omdat de kosten van de explosieven te hoog worden voor de opbrengst.

Tegen zonsondergang gaan we naar de dog fence, het langste hek ter wereld (meer dan vijfduizend kilometer) dat de schapen in zuidelijk Australië beschermt tegen de dingo's. We rijden door een volstrekt kaal landschap, dat het maanlandschap genoemd wordt naar de uitzichtpunten op een aantal heuvels. Door verschillen in samenstelling en fase van het erosieproces zijn kleurschakeringen ontstaan die vooral prachtig zijn bij zonsondergang. We besluiten daarom om onze avondmaaltijd te nuttigen met uitzicht op de zonsondergang. Op eten en de zonsondergang na lukt dat prima: wanneer de zon laag komt verdwijnt hij achter laaghangende wolken en er zijn zoveel vliegen die het op ons eten gemunt hebben dat we besluiten eerst naar de camping terug te rijden en na donker te eten.

​Oudnadatta Track
We rijden een stuk van een andere klassieke Australische route, de Oudnadatta Track. Het is onherbergzame Outback met temperaturen tegen de veertig graden en wolken vliegen. De weg is goed, we kunnen bijna overal tachtig rijden. Het landschap is kaler dan we eerder in de Outback zagen met soms helemaal geen begroeiing en soms laag gras met een enkel struikje. In totaal komen we vier auto's tegen. We komen door één plaatsje, William Creek. Het heeft vier inwoners, maar wel een bar/hotel, een camping een pompstation en een autowerkplaats. Er is ook een kerkhofje; bij één graf is in plaats van een kaars een gasbrander neergezet.

We rijden langs een puntje van Lake Eyre, een binnenmeer bij het laagste punt van Australië (-15 m) waar een aantal rivieren op uitkomt. "Lake" is een betrekkelijk begrip: bijna altijd is het een droog zoutmeer, maar eens in de ongeveer tien jaar worden de rivieren zo groot dat het volstroomt. Er ontstaat dan een explosie van leven die langzaam vertrekt of verdwijnt als het waterniveau daalt.

Onderweg naar Murree, de volgende plaats ruim tweehonderd kilometer verder krijgen we een lekke band, de eerste die we rijdend krijgen sinds we in 2013 uit Nederland vertrokken. Gelukkig zijn we in een half uur weer onderweg en bereiken we de camping in Murree die ook reparatiewerkplaats blijkt te zijn. De beheerder geniet al van zijn avond: met een blik bier in de hand zit hij voor een heel grote ventilator om de vliegen weg te houden. Bij de douches staat een waarschuwing om deze niet 's middags te gebruiken, omdat het "koude" water dan te heet is. De volgende ochtend blijkt dat een scherpe steen van zo'n drie centimeter compleet door de buitenband heen gegaan is en een forse scheur heeft achtergelaten. Dat betekent het einde van de band. Gelukkig is er een bruikbaar type op voorraad.

​Flinders Range National Park
Bij Wilpena Pound in Flinders Range National Park is goed te zien wat extreme omstandigheden met het land doen. We zien eucalyptusbomen in de meest grillige vormen met grotendeels uitgebrande stammen waaruit toch weer leven groeit. De droge rivierbedding ligt vol met boomstammen die losjes rondgestrooid lijken. Het is het gevolg van een intense ondergrondse brand die alle boomwortels vernielde gevolgd door een grote overstroming van de rivier die de nu ankerloze bomen als bowlingkegels omgooide. Wanneer we met mensen spreken merken we dat klimaatverandering hier leeft: wanneer je nu al regelmatig de gevolgen meemaakt van extreem klimaat ga je je ook meer afvragen wat er gebeurt als het nog extremer wordt. Bij de Australische regering is dat overigens nog niet geland.

Het verhaal van een oude homestead in het park , het huis van een pioniersfamilie, vertelt ook de worsteling met het klimaat. De familie die na een aantal jaren gunstige regens graan gaat verbouwen in het  beschermde dal, er jaren over doet om een weg aan te leggen om het graan af te voeren en dan geconfronteerd wordt met een grote droogte. Wanneer eindelijk de regens met groot geweld losbarsten wordt de weg compleet weggespoeld en moet de familie het opgeven.

We komen door drie delen van Australië die karakteristiek zijn voor het land: de oostkust, Cape York en het begin van de Outback.

De oostkust ligt ten oosten van de Great Dividing Range, na de Himalaya en de Andes de langste (maar zeker niet de hoogste) bergketen ter wereld. Het heeft een relatief mild klimaat met voldoende regen en is daarom dichter bevolkt. Langs de kust en in de bergen zijn nog stukken tropisch regenwoud te vinden, waarvan de meeste als nationaal park beschermd worden en die als geheel op de UNESCO werelderfgoedlijst staan. Ook in de droge tijd krijgt het regenwoud aan de kust voldoende vocht door dauw van lucht die vanaf zee aangevoerd wordt. Geïsoleerde stukken regenwoud in de bergen krijgen vocht doordat het water in de lucht vanaf de oceaan als dauw en tegen de berg op neerslaat en het er ook meer regent. 

Vanaf Fraser Island zijn we de baai naar Hervey Bay overgestoken; het is de walvissenkraamkamer. We zijn nog in de goede periode voor een fantastische excursie. We zien uit het water en in een boog springende kalveren, gezwaai met staarten en ook dolfijnen die een heel stuk met de boot meezwemmen. Soms zijn de walvissen zo dichtbij dat we de patronen op hun huid kunnen zien.

De campings in de natuurparken liggen vaak op geweldige plekken: midden in het regenwoud of aan de rand van het regenwoud direct achter het strand. Het Eungella National Park is zo'n plek. We worden er wakker tussen de junglegeluiden en gaan snel op pad voor een wandeling langs de rivier. Wat een ongelofelijke variatie aan planten en bomen. De bomen weerspiegelen in volmaakte harmonie in het spiegelgladde water. In de rivier zien we vogelbekdieren en ook heel veel schildpadden. Aan de  rimpelingen is te zien dat een dier aan het werk is. In een ander deel van het park, de Finch-Hattonkloof, maken we een wandeling door het nevelwoud die eindigt bij een waterval met een meertje waar we na een paar dagen niet douchen zeker gezwommen zouden hebben als we zwemspullen bij ons gehad hadden. De parken zijn altijd prima verzorgd: sanitair beperkt zich meestal tot toiletten, maar is wel netjes en langs de paden staan vaak borden met informatie over de natuur of de oorspronkelijke bewoners. Soms zwemmen we in de rivier ter vervanging van een douche.

Bij Etty Bay komt het tropisch regenwoud tot aan het strand. Grote rotsblokken scheiden stukken strand af. In het natte zand zien we prachtige door krabben gemaakte figuren. Er is een kasuaris die af en toe over het strand en over de camping scharrelt. Op een ochtend loopt de kasuaris weer over de camping en kijkt of hij ergens iets kan snaaien. Dat blijkt te lukken bij onze ontbijttafel. Margriet verdedigt het erop liggende fruit manmoedig (vrouwmoedig?), maar een appel wordt het slachtoffer. De kasuaris bijt hem niet door, maar blijft net zo lang jongleren tot hij hem in een keer in kan slikken. Er wordt gewaarschuwd dat de dieren niet gevoerd moeten worden, maar gelukkig is fruit het standaard dieet van de vogels, dus we hopen dat de schade beperkt is.

Een prima manier om het regenwoud eens van boven te bekijken is de Skytrain kabelbaan. Onderweg stappen we twee keer uit: een keer voor een rondleiding met een ranger en een keer om watervallen te bekijken. De eindbestemming Kuranda is niet zo leuk, het is een toeristisch gekkenhuis.

Het gebied is ook na de vakanties erg toeristisch: op een ochtend staan we om kwart over zes met een groot deel van de camping op het strand om naar wallaby's en kangoeroes te kijken die bij zonsopgang mangrove en zeewier komen fourageren. Op zich natuurlijk gedrag, maar we voelen ons toch wat genept als blijkt dat de dieren door de camping bijgevoerd worden.

Het is ook gebied voor de "Grey Nomads", gepensioneerden die met een grote caravan getrokken door een sterke 4x4 langdurig rondtrekken door gebied met goede, verharde wegen. Een typisch bijbehorend verschijnsel is een samenzijn van campinggasten aan het einde van iedere middag; iedereen met zijn eigen drankje. Hoewel we bij de doelgroep zouden moeten horen voelen we er ons toch niet helemaal thuis. Overlanders zien we daarentegen weinig: de meeste buitenlanders huren een auto of camper. De enige overlanders die we ontmoeten zijn Henry en Anna, (Backroad Vagrants) die we kennen van internet en met wie we hebben afgesproken. Zij zijn over land van Europa naar Vladivostok gereisd en trekken nu in Australië rond.

We logeren een paar dagen bij Robert en Clary, in de buurt van Cairns. Het zijn overlanders die we in Namibië en in Nederland ontmoet hebben en die in Australië wonen. Hoewel ze heel druk zijn met de voorbereidingen van hun volgende reis naar Zuid Amerika en met dingen regelen voor hun huisvesting in Australië is het ontzettend gezellig en krijgen we handenvol tips over te bezoeken plekken. Cairns zal voorlopig de laatste grote plaats zijn waar we komen, dus willen we nog wat dingen regelen: de drone die niet meer vliegt na een vastgelopen ventilator door zand bij de landing en de luifel worden gerepareerd.

Cairns is ook te vertrekpunt voor een trip naar het Great Barrier Reef. Het is nog steeds prachtig, hoewel de verbleking in vergelijking met achttien jaar geleden, toen we met de kinderen in Australië waren, treurig stemt. Jan doet nog een "safari", een snorkeltrip met een maritiem bioloog. Ze vertelt veel over wat we tegenkomen, maar het kost moeite om het te volgen in combinatie met tegen de stroom in snorkelen en onder water kijken.

In Tjapukai, een cultureel centrum van de Aboriginals maken we kennis met de oudste bewoners van Australië.

Cape York is de noordoostelijke punt van Australië, een nauwelijks bewoond gebied met prachtig tropisch regenwoud en een rudimentaire infrastructuur die veelal alleen met een 4x4 toegankelijk is. Via een grotendeels onverharde hoofdas is het noorden bijna het hele jaar bereikbaar, maar veel andere tracks zijn alleen in de droge tijd begaanbaar, worden bij voorkeur niet alleen gereden en vereisen een volledige "recovery set" van zandplaten, lier, sleeplint, airjack, etc. Veel videopnames van door rivieren ploeterende LandCruisers zijn hier gemaakt. Voor ons is offroad een middel om op een mooie plek te komen en geen doel en omdat we zo afhankelijk zijn van een betrouwbare Dappere Dido als huis en als vervoermiddel kiezen we bij voorkeur de beter begaanbare wegen en tracks. Maar wanneer we samen met een ervaren offroad-rijder een niet al te exotische track kunnen doen zullen we het niet laten.

We rijden via Cape Tribulation, een gebied met prachtige wandelingen door regenwoud en mangrovebos, langs de kust naar Cooktown. Na het bord "vanaf hier alleen 4x4" wordt het interessant. Het is het punt waar we toen we in 2000 met de kinderen in Australië waren zijn omgekeerd en begint met een kleine doorwading. Daarna volgen borden "4WD low range inschakelen, helling van 31 graden". Dappere Dodo laat zich niet kennen en we komen er goed doorheen. 

Ook ten noorden van Cooktown hebben we weer prachtige kampeerplekken, bijvoorbeeld bij Elim Beach. Het is een fantastische plek aan het strand met uitzicht op mangroves en duinen met zand dat zo wit is dat het wel sneeuw lijkt. Na een bezoekje aan de Coloured Dunes rijden we naar Lakefield National Park. We zijn nu ten noorden van het tropische regenwoud. Het landschap wordt veel openener en droger, een effect dat nog versterkt wordt doordat veel lage begroeiing (moedwillig) is weggebrand. We zienaf en toe een auto. In het begin zijn er nog stukken asfalt, later is het alleen nog goed berijdbaar gravel. Aan het einde van de droge tijd is het een kale bedoening en zijn veel bomen hun bladeren kwijt. Er zijn wel heel veel vogels en ook springen overal wallaby's rond.

De camping in Lakefield N.P.  Ligt bij een van de weinige rivieren die aan het einde van de droge tijd nog water hebben. Het zit er daarom vol met vogels. Voordat we vertrekken en bij de lagunes onderweg scoren we nog een paar nieuwe soorten. Via goede gravelwegen rijden we naar Coen, waar we voor het eerst wild kamperen.

Wanneer Margriet 's ochtends wakker wordt heeft ze zoveel last van een pijnlijke knie dat ze nauwelijks kan lopen. Omdat de pijn na het opstaan wat minder wordt besluit ze nog niet meteen naar een dokter te gaan, die overigens moeilijk te vinden is in dit gebied.

We rijden over goede gravel afgewisseld met stukken asfalt naar Chili Beach, weer zo'n mooie kampeerplek in een nationaal park, in het tropisch regenwoud direct aan zee. Het is mooi om de grillige vormen van de bomen aan het strand te zien, regelmatig blootgesteld aan stormen en cyclonen. De palmen staan schuin naar de zee toe alsof ze zich schrap zetten voor de volgende storm. Het waait steeds hard, maar doordat we een prima beschutte plek hebben, hebben we daar geen last van. Om verder naar het noorden te gaan via goede tracks moeten we 125 km terug rijden en daarna 100 km, maar er is ook een track die doorsteekt naar het noordwesten. We informeren eens bij andere campinggasten. Er zitten een paar redelijk diepe doorwadingen in en wat andere uitdagingen. We zullen deze korte weg alleen te rijden als we het met een andere auto samen kunnen doen. Aan het weer merken we dat het regenseizoen nadert: snel overdrijvende donkere wolken en een broeierige atmosfeer, maar het regent nog niet.

De volgende dagen zit er absoluut geen vooruitgang in de knie van Margriet. Daarom besluiten we niet verder Cape York in te gaan, maar terug te gaan naar de bewoonde wereld voor een artsenbezoek. Hoewel sommige stukken weg slecht zijn rijden we 400 km. We komen door grote, droge gebieden met eucalyptusbomen. Vaak is de ondergrond schoongebrand. Kraaien vliegen op het laatste moment weg wanneer we weer voorbij een doodgereden wallaby of kangoeroe komen. 

Jan bekijkt onderweg nog Aboriginal-rotsschilderingen en reliëfs, waarvan de oudste 11.000 jaar oud zijn. In Australië zijn de oudste rotsschilderingen van de wereld gevonden.

Robert & Clary hebben een afspraak voor Margriet bij het medisch centrum gemaakt. Het resultaat is voorlopig zoveel mogelijk rust voor het been en een MRI als er binnen twee weken geen verbetering is. We overleggen of we terug zullen gaan naar Cape York, maar besluiten, ook in verband met de tijd, richting Outback te gaan.

De Outback is het hele binnenland van Australië, dunbevolkt savanne- woestijngebied met extensieve veeteelt en mijnbouw als voornaamste economische activiteiten.

Door een overgangsgebied met veel boomgaarden rijden we naar Chillagoe waar we een van de grotten van Chillagoe, een oude kopermijn  en ook bijzondere rotsformaties en Aboriginal rock art in de buurt bekijken. De rock art is zo dicht bij de parkeerplaats dat Margriet er naartoe kan lopen.

Voor onze boodschappen kunnen voorlopig niet meer terecht bij een van de grote supermarktketens maar zijn we aangewezen op de "General Store", één winkel in het dorp die "alles" verkoopt. De breedte van het assortiment doet niet onder voor V&D vroeger, maar de diepte is heel klein: aardappels en melk, maar ook kruiwagens, werkschoenen, gas en feestkleding. Brood (alleen zacht wit) van het maximaal houdbare, maar minimaal smakende soort wordt in de koeling bewaard. De winkelier begroet ons alsof we hem al jaren kennen omdat we hem eerder elders in het dorp de weg gevraagd hebben.

Dappere Dodo is bijna in Brisbane en wij vliegen er nu achteraan. Onze reis dreigt twee keer in de problemen te raken, maar verloopt uiteindelijk volgens plan. Normaal checken we altijd zo vroeg mogelijk in, maar dat moest nu tot Schiphol wachten omdat de KLM het visum wil controleren. We dreigen plotseling op de wachtlijst te belanden, maar dankzij de frequent-flyerkaart van Jan is dat snel opgelost. Bovendien blijkt op onze tussenstop in Singapore dat één visum ongeldig is omdat er twee letters on het paspoortnummer verwisseld zijn; ook dit wordt snel opgelost. Ondanks twee nachten op een vliegtuigstoel komen we nog redelijk fris aan. In Brisbane heerst een lenteachtige stemming met veel picknickende Australiërs in het park in het nog net te koude weer.

We komen op zondag aan en volgens plan moet Dappere Dodo op maandag aankomen. In het beste geval hebben we de auto dan donderdag. De eerste dagen hebben we daarom een AirBnB en vermaken ons in Brisbane. We gaan een paar keer met de boot over de rivier naar het centrum, naar een dierentuin met Australische dieren, naar Chinatown en naar een mooi natuurgebied dat goed met openbaar vervoer te bereiken is. Op een avond  gaan we naar Eat Street, een kleurrijke verzameling eettentjes met een zeer uiteenlopend aanbod op een oud containerrein.

Op een marktje zien we een Hollandse kraam met poffertjes, haring, kroketten en vergelijkbare lekkernijen waar we nu nog geen behoefte aan hebben, maar over een half jaar vast wel. Als we uit eten gaan maken we kennis met BYO (bring your own), iets waar meer restaurants mee adverteren. Er worden geen alcoholhoudende dranken verkocht, maar iedereen neemt zijn eigen bier of wijn mee. Er wordt gevraagd wat je bij je hebt en de bijpassende glazen worden neergezet. Overal in de stad staan leenfietsen die je gratis kunt gebruiken voor ritten van minder dan 30 minuten. De enige catch: als alle plaatsen bezet zijn wanneer je de fiets terug wilt brengen moet je hard naar een andere plaats fietsen of betalen.

In de meeste opzichten werkt het land heel efficiënt, maar soms zien we eigenaardige dingen, waarschijnlijk door vakbondsinvloed: in de (heel rustige) straat van onze AirBNB moet de stoep open gemaakt worden, waarschijnlijk om iets aan een leiding te doen. Eén man is bezig met een graafmachientje en één met een schep, met kegels en borden is aangegeven waar je mag lopen. Toch staan er nog twee extra mensen bij om het verkeer te regelen. 

We beginnen meer eigenaardigheden te ontdekken: wandelaars die elkaar tegemoet komen groeten niet, maar iedereen die uit de bus stapt dankt de chauffeur (die veel te ver weg zit om het te kunnen horen).

De boot met Dappere Dodo mag uiteindelijk woensdagochtend aanleggen. Dat betekent date we in het gunstigste geval op maandag de auto hebben. We hadden onze AirBNB gehuurd voor de tijd dat we in elk geval met de auto bezig zouden zijn, maar omdat  het langer duurt verhuizen we voor het weekend naar een andere plek. Net als bij onze vorige accommodatie staat het vol met frutsels en liggen overal spullen opgeslagen: twintig stuks lipstift, een medaille uit 1980, een collectie glazen die goed in een studentenhuishouden zou passen, beeldjes, schilderijtjes, alles staat vol. In Australische lifestylebladen zien we hetzelfde. Met Diana, de verhuurster van ons eerste appartement klikt het heel goed.  Ze nodigt ons zelfs uit voor een afscheidsdiner.

De grootste hindernis bij het invoeren van een auto is de quarantainekeuring. Men wil absoluut niet dat levende organismen binnenkomen die het Australische ecosysteem bedreigen. Ondanks al het poetsen van ons en poetsbedrijven zakt Dappere Dodo voor de eerste keuring: er is potentieel gevaarlijk materiaal in de motorruimte en radiatorgrill gevonden. Balen dus. Gelukkig kan onze lokale agent  een snelle wasbeurt en herkeuring regelen. Onze agent legt uit dat we de tweede keer wel zullen slagen. Hij heeft nog nooit meegemaakt dat een auto twee keer zakt. Maar wanneer we in de haven aankomen om Dappere Dodo op te halen blijk dat we de primeur hebben: Dappere Dodo is weer gezakt is voor het quarantaine-examen. Er is gras gevonden tussen de grille die verwijderd moest worden voor inspectie en de radiator. Dat kost dus weer minimaal een dag extra. De dag van de derde keuring belt de agent al vroeg. En kan deze ochtend een inspectie plaatsvinden, maar er zijn problemen om gras tussen de radiator en de airconditioning vandaan te krijgen. Moet de radiator losgehaald worden? Dat lijkt geen gemakkelijke actie en er wordt vanaf gezien. Uiteindelijk komt aan het einde van de ochtend het verlossende telefoontje: Dappere Dodo is vrijgegeven. We gaan direct naar de haven en daar staat hij te glimmen!

Onderweg naar het noorden komen we langs wat bezienswaardigheden die wij niet zo bijzonder vinden, maar de Australiërs wel: een stuk of zeven bergen die uit het vlakke land omhoog komen en een historisch plaatsje, eigenlijk niet meer dan een winkelstraatje met wat (naar Australische begrippen) oudere gebouwen.  We vinden een kleine camping met ruime plekken gerund door een man met een lange baard die ook de General Store bestiert en die nauwelijks te verstaan is. Dit begint op het echte Australië te lijken.

In Eumundi is een van de grootste markten van Australië met ongeveer 400 kramen. Kunstvoorwerpen, levensmiddelen, kleding, huishoudelijke artikelen, maar ook waarzegsters. Made in Australia en low environmental impact zijn belangrijk; veel is zelf gemaakt en er zijn veel originele ideeën.  Queensland wordt "Sunshine State" genoemd en we zijn aan de Sunshine Coast maar het regent het dat het giet. Toch maken we een korte wandeling in het Noosa Nature Reserve.

Met alle voorbereidingen hebben we de reguliere autobeurten niet helemaal in de gaten gehouden. Gedeeltelijk is het wel gedaan, maar vooral olie verversen is hard nodig. Het lijkt verstandig dit te doen voor we aan zwaar werk op Fraser Island beginnen. We realiseren ons te laat dat de Australiërs het om onduidelijke redenen nodig vinden om de verjaardag van de Engelse koningin te vieren en dat daarom alle werkplaatsen gesloten zijn. Dat wordt dus een dag later naar Fraser Island. Het weer is prima, dus we willen de wandeling door Noosa Nature Reserve wat uitgebreider over doen. Dat blijkt een slecht plan. We hebben een ingang naar het park vlak bij de kust uitgekozen en we zien dat de Australiërs niet ademloos voor de TV naar het defilé zitten te kijken, maar massaal naar het strand gaan. We lopen hopeloos vast en gaan maar door naar een leuk landelijk campinkje waar we de eerste kangoeroes in het wild zien. 

Fraser Island is het grootste zandeiland ter wereld. Delen van het strand kunnen alleen bij eb bereden worden en omdat de laagwatertijden ongunstig zijn nemen we een  weg binnendoor. Helaas blijkt onze kaart niet te kloppen: de weg eindigt opeens op het strand. We besluiten het risico niet te nemen en rijden terug. Wanneer we door het diepe, mulle zand het strand af rijden is het vol op het gas om niet vast te komen zitten. De koppeling protesteert met rook en stank (nog een gevolg van ons Medellin-avontuur). Een vergelijkbare situatie later lossen we veel eleganter op, maar het off-road rijden moet toch weer even wennen. We kamperen op een prachtige plek aan het strand. 

Nog voor we de volgende dag goed en wel uit bed zijn zien we onze eerste dingo, een soort solitair levende lokale wilde hond. Hij is waarschijnlijk al door toeristen verpest want hij blijft in onze buurt staan draaien in de hoop dat er iets te eten is. Over het harde zand van het strand bij laagwater rijden gaat prima en door ervaring wijs geworden komen we zonder problemen van het strand af. We rijden een merenroute, een mooie tocht met veel zacht zand, ook hier zonder problemen. Het rijden is het binnenland is lastig, vooral door de paden met grote uithollingen. Bij moeilijke passeermanoevres zijn het gelukkig vaak de Australiërs die een plekje aan de kant zoeken. We zien de stereotiepe auto's: LandCruisers met daktenten, dubbelassige off-road vouwcaravans, dikke antennes voor het bakkie en bull bars met houders voor vier hengels. Op de picknickplaatsen zien ook de stereotiepe Australiërs: zware, getatoeëerde, bebaarde mannen met een blik bier in de hand rondom de barbecue. Australiërs rijden overigens bij alle getijden en zelfs in het donker over het strand . 

We gaan niet helemaal naar het noorden van Fraser Island: er zijn nauwelijks tracks in het binnenland en ook geen bijzondere bezienswaardigheden meer. Het wordt dan heen en weer rijden naar niets. Wanneer we ons goed en wel geïnstalleerd op alweer een prachtige kampeerplek breekt een geweldige onweersbui los. Wie zei ook weer "Queensland Sunshine State". Als Jan probeert de plas regenwater van de nieuwe luifel af te laten lopen breekt een profiel. Balen…

Als  we het strand afrijden zien op de valreep kans om vast te komen zitten in het zand, maar dat duurt gelukkig niet langer dan vijf minuten. Op een smal pad komen we voor het eerst een auto tegen die geen uitwijkplaats zoekt om ons erdoor te laten, maar domweg blijft wachten tot wij een heel eind achteruit gereden zijn naar een breder stuk; het is een politieauto. En in plaats van dat hij dankbaar is voor de moeite die we gedaan hebben houdt hij ons aan en wil papieren zien. Hij betwijfelt of onze verzekering geldig is. Gelukkig weet hij nog minder van de regels voor autoinvoer in Queensland dan wij, dus we bluffen ons er doorheen. Hij noteert Jan's (Nederlandse) telefoonnummer en zegt navraag te zullen doen en eventueel papieren te zullen sturen. Daar horen we dus nooit meer iets van.

De ontmoeting met de politieagent is toch aanleiding verder te graven. Het probleem met dit soort dingen in Australië is dat de eisen per staat verschillen. Onze shipping agent komt er na lang zoeken alleen achter wat de regels in zijn staat Victoria zijn, niet in "onze" staat Queensland. Drie mensen bij onze verzekeraar kunnen ons ook niet echt verder helpen en uiteindelijk gaan we naar de lokale RDW. Tenslotte vinden twee mensen daar het antwoord: we moeten wel alsnog een verplichte WA-verzekering afsluiten, maar de auto hoeft geen lokale APK te ondergaan en er zijn ook geen Australische nummerborden nodig.

Na bijna anderhalf jaar in Nederland te zijn geweest zijn we klaar om weer op reis te gaan, dit keer naar Australië. Het basisidee is om op reis te zijn in de Nederlandse winter en in Nederland te zijn in de zomer en op die manier in een aantal jaren naar Europa terug te reizen. Hoe lang we erover doen en hoe de route zal zijn weten we nog niet; de voorwaarden voor reizen door zuidoost Azië veranderen voortdurend, dus het heeft weinig zin om daar nu al over na te denken.

We willen starten in Brisbane en dit jaar vooral het zuiden van Australië en ook Nieuw Zeeland doen. Voor het noorden van Australië zijn we waarschijnlijk al te laat in het seizoen als we eind september de auto hebben.

We hebben visa en voor onze Toyota LandCruiser Dappere Dodo een Carnet de Passages, de verscheping is geboekt en Dappere Dodo is ingeleverd in Antwerpen voor containertransport. We gebruiken voor  de verscheping de agent die ook het transport van Colombia naar België geregeld heeft; dat ging toen heel goed. Het is een Zwitsers bedrijf; het lijkt niet zo voor de hand liggend voor een agent in zeetransporten, maar waarschijnlijk kunnen ze vanaf de bergen alle havens goed overzien.

Toen we uit Zuid Amerika terug kwamen hadden we besloten dat het nodige aan het interieur moest gebeuren. In de eerste plaats reparaties, vooral het tentdoek, maar we wilden ook fundamentele veranderingen aanbrengen. Vooral wilden we comfortabeler kunnen zitten: het was slecht bevallen dat we hoog in de Andes, waar je 's avonds naar binnen moet zodra de zon onder is, de hele avond schuin voorover op oncomfortabele bankjes moesten zitten. Ook wilden we graag in noodgevallen beneden kunnen slapen, de elektriciteit opschonen en zorgen dat onderdelen en bagage beter bereikbaar waren.

We vonden niemand die het ombouwproject volgens ons plan wilde doen en besloten daarom uiteindelijk  het zelf aan te pakken; het kwam neer op het volledig leegslopen van het interieur en opnieuw opbouwen. Omdat we geen enkele ervaring met een dergelijk project hadden konden we geen planning maken. Uiteindelijk was het resultaat dat we half september begonnen en na zo'n 1500 uur werk en een paar korte proeftochten in juni klaar waren.

​Meer technische details zijn te vinden in de sectie over de ombouw op onze site.

De belangrijkste uitdaging voor verscheping naar Australië is dat de auto "showroomschoon" moet zijn: al het zand en modder moet eraf zijn en insecten mogen al helemaal niet. Australië wil zoveel mogelijk vermijden dat schadelijke organismen uit andere delen van de wereld het continent binnen komen. Bij binnenkomst van de container wordt dat zorgvuldig gecontroleerd en als het niet naar wens is (we horen verhalen van douaneambtenaren die met witte handschoenen over de auto gaan) dan moet de auto een etmaal ergens in een tentje met een eng gas, iets wat minimaal een hoop tijd en geld kost.

Voor ons dus een aardige klus om vijftig landen vuil eraf te krijgen en te zorgen dat ook alle spullen die mee gaan helemaal schoon zijn. Dat betekent poetsen, poetsen, poetsen...

Het woongedeelte doen we zelf, voor de rest gaan we naar de schoonheidsspecialist, een gespecialiseerd poetsbedrijf. Daarna gaan we nog naar de pedicure: een ander filiaal van het bedrijf waar ze de onderkant beter kunnen doen.

Ook de verzamelde stickers hebben eraan moeten geloven, dus tot Australië hebben we een anonieme schoonheid; we hebben 50 vlaggenstickers en een opplakbare routekaart bij ons.

In juli/augustus 2017 maakten we een trip van bijna drie weken naar Engeland en Wales. Veel regen gehad, maar ook mooie dingen gezien. Hier geen uitgebreide blog, maar wel wat plaatjes.

​Na 1001 nachten (eigenlijk 1005) onderweg te zijn geweest in het Midden Oosten, Afrika en Zuid Amerika sinds augustus 2013 zijn we terug in Nederland. Dapper Dodo, onze auto zit in de container, de container staat op de boot en de boot vaart richting Antwerpen. Voorlopig weer familie en vrienden ontmoeten, een normaal huis en winkels die van alles voorzien zijn. Maar ook Dappere Dodo opknappen na bijna 125.000 km over de meest uiteenlopende wegen en plannen maken voor een volgende reis. Dit is daarom voorlopig onze laatste blog.

Wat statistiek van de totale reis:

Dagen op reis: 1.005
Bezochte landen: 43
Overnachtingsplaatsen: 512
Autokilometers: 124.391
Liters getankte diesel: 15.559
Bekeuringen: 4 (€ 50 totaal)

​We komen door Mocoa, een onopvallend provinciehoofdstadje in zuidwest Colombia. Een paar weken later zullen we lezen dat er meer dan 250 doden en 400 vermisten zijn ten gevolge van een ontzettende modderstroom door de zware regenval van de laatste tijd. Ook lezen we regelmatig berichten van reizigers die soms wel een week vastzitten in Peru, doordat de Panamericana, een weg waarover wij ook gereden zijn, onbegaanbaar is door weggeslagen bruggen en stukken wegdek. De mensen waren blij met eindelijk regen, maar dit…

In de Desierto de Tatacoa in Colombia hebben zich door erosie prachtige vormen van zandsteen gevormd (video). Op de meest onmogelijke plekken staan hoge cactussen. We zien torens, grotten, maar ook gerimpelde heuveltjes die als een doek in het landschap gedrapeerd lijken. Het gebied staat toeristisch nog in de kinderschoenen: paden zijn niet aangegeven, niemand verkoopt toegangskaarten en we zien nauwelijks andere reizigers.

De rit de volgende dag richting noordwesten naar Salento begint door heel afwisselend landschap: maar een paar kilometer nadat we de woestijn uit zijn rijden we door de rijstvelden. Het miezert wel de hele dag. Het venijn van de rit zit in de staart: de laatste keer de Andes over via een weg die overbelast is met voortkruipende vrachtauto's. Maar we worden beloond met een camping met prachtig uitzicht over de koffievelden onder de wolken. Vanaf dit moment zullen we iedere dag regen hebben tot we aan de kust zijn.  De eerste ochtend besteden we aan het regelen van de terugreis naar Nederland. Data voor het vervoer van Dappere Dodo worden definitief gemaakt en we bekijken de vluchtmogelijkheden. Daarna gaan we Salento (video) in, een plaatsje met leuke, bont geschilderde huisjes.

We krijgen een privérondleiding op een koffieboerderij (video). We zijn aan het begin van de oogsttijd, dus we kunnen goed zien hoe de bessen groeien en hoe rijpe bessen eruit zien. De boerderij is zoveel mogelijk zelfvoorzienend. Bananen en allerlei andere planten staan tussen de koffie. Het verbetert de kwaliteit van de grond en helpt erosie tegen te gaan.

Een nieuwe koffieplant geeft na 3,5 jaar voor het eerst vruchten. Na vijf jaar oogsten wordt hij afgezaagd en geeft dan na twee jaar weer vruchten. Na drie rondes worden ze afgedankt. Het grootste probleem is bestrijding van een inspectie dat in de bessen gaat zitten. Na het oogsten wordt de schil van de bonen gehaald en worden de bonen gewassen. Tenslotte worden handmatig de goede bonen uitgezocht, een proces dat we ook in Ruanda al gezien hadden.

De Cocora-vallei waar de dag erop heen gaan staat vol met waspalmen. Deze beschermde palmen zijn uniek voor Colombia. Ze bestaan uit een tientallen meters lange kale stam met een bladerkroontje in de top en kunnen wel honderd jaar worden. Onze wandeling door de vallei heeft iets magisch door de intens groene hellingen met de lange, kale bomen in mantels van wolken en optrekkende mist. De paden waarover we lopen zijn minder: paard rijden is een populaire toeristische bezigheid en door de regen die iedere dag valt en de paardensporen veranderen de paden in één grote modderbende. Volgens de Bradt reisgids zouden we in de droge tijd moeten zijn, maar het weer in dit deel van Colombia leest beslist een andere gids.

De highlight in Salento is Kasaguadua, een privé National Reserve. Het is voormalige koffieplantage waar oorspronkelijke Colombiaanse vegetatie teruggebracht het wordt. Het is het levenswerk van Carlos, een van de drie mannen die het natuurgebied met een kleine bijbehorende lodge runnen, en dat is te merken aan het enthousiasme waarmee hij vertelt in uitstekend Engels. Geen opsomming van plantennamen en hun inheemse gebruik, maar een uitleg hoe planten anders zijn in een gebied zonder seizoenen en met overvloedige regen en zon. 

Het oorspronkelijke gebied is cloud forest: veel planten gebruiken hun wortels alleen om stevig te staan, maar halen alle voedingsstoffen uit de lucht. We zien een beekje met water dat niet van de regen komt, maar van gecondenseerd, door bomen opgevangen water. en verschil tussen tropisch nevelwoud en een gematigd klimaat is bijvoorbeeld de manier waarop bomen hun bladeren verliezen: willekeurig een deel van de bladeren door het hele jaar heen, op één moment volgens een biologische klok die een evolutionair overblijfsel is van de tijd dat in het gebied nog seizoenen waren en bomen die in lagen groeien, waarbij verschillende lagen corresponderen met verschillende seizoenen. Er zijn niet tachtig verschillende soorten bomen en planten zijn zoals in een Oosteuropees bos, maar bijna drieduizend. Er is een "zaadbank", zaden van heel veel verschillende planten die verspreid worden door de sporen van planten en jaren kunnen wachten tot ze opkomen. Wanneer een open plek ontstaat komen de planten op uit de zaadbank die het beste passen bij de omgeving. Vruchten zijn niet zo mooi en klaar om te eten zoals in een gematigd klimaat, waar de pitten zich in het goede seizoen, dus snel moeten verspreiden, maar hebben een lastige schil, zodat het eten meer in de tijd gespreid is en daardoor het gebied van verspreiding groter.

​We vertrekken naar Medellin met regen en mist en zo komen we ook aan. Tussendoor komen we door mooie, droge, soms zonnige landschappen. Het venijn zit weer eens in de staart als we nog even boodschappen willen doen in de hectische stad met steile, smalle straatjes. De eerste keer dat we Medellin ingaan dalen we met een busje dat misselijkmakend over de bochtige weg scheurend een kilometer daalt naar Medellín. Pas een half uur na aankost zit onze maag weer op dezelfde plek als toen we vertrokken. Medellin is geen stad van pittoreske koloniale straatjes, maar van kleurrijke dynamiek (video). Mensen wandelen of zitten op bankjes, er zijn volop straathandeltjes. Er is opvallend weinig politie. We zien landlopers die op de stoep liggen te slapen, maar geen zwerfkinderen of kinderen die kauwgom verkopen. We komen op een plein vol gigantische je bronzen standbeelden en op een plein met wel driehonderd palen. Het is moeilijk voor te stellen dat een stad die tien jaar geleden een van de gevaarlijkste ter wereld er nu zo uitziet.
We eten met de andere overlanders op de camping, onder andere met Maarten, de tweede Nederlander met auto met Nederlands kenteken die we in Zuid Amerika tegenkomen. Vanaf de camping is Medellín ook met twee kabelbanen te bereiken, dat doen we de tweede keer. We scheren over de boomtoppen van Parque Arví en over de hellingen van de stad. Het doel nu is de botanische tuin, heel gevarieerd en goed onderhouden; we lopen er tweeëneenhalf uur rond.

We hebben besloten om redelijk rechtstreeks richting Cartagena te rijden en nog een paar dagen aan de Atlantische kust te staan. De weg van de camping gaat via Medellin. In Medellín nemen we één keer een verkeerde afslag waardoor we in een ontzettend steil naar beneden gaand, smal, doodlopend straatje belanden. We kunnen dus niet anders dan te proberen achteruit rijdend de steile helling op terug te komen tot we kunnen keren. De koppeling protesteert met rook en stank, waardoor het een balanceeroefening wordt van vaart proberen te houden en tegelijkertijd nergens tegenaan rijden, hoewel dat centimeterwerk is. We komen boven en kunnen draaien, maar uiteindelijk toch niet zonder schade: we hebben met een zandplaat een kras op een geparkeerde auto gemaakt. Gelukkig kunnen we voor vijfenveertig euro het probleem afkopen; daar discussiëren we dus maar niet te lang over. De koppeling stinkt nog lang na, maar we merken geen probleem bij het rijden. De wijk waar het gebeurt is gelukkig geen gevaarlijke sloppenwijk, een niet geheel te verwaarlozen risico in Medellin; we worden door iedereen correct behandeld. Om Medellín uit te komen volgen we na dit spannende moment de route van de busjes tot we bij de autoweg langs de rivier zijn, zo zijn we zeker dat we niet nog een keer in de problemen belanden. Twee uur nadat we vertrokken zijn we de stad uit.

​We vertrekken in kille, dichte mist; het beloofde uitzicht is ongeveer vijf meter. Voor de laatste keer rijden we de Andes uit, het wordt warm en zonnig. Het overdadig begroeide, felgroene land verandert in velden met prachtige grote bomen, waarvan veel met roze bloesem. De volgende dagen zijn vooral luierdagen op twee campings aan de Atlantische kust.
Op de tweede camping staan hoge mangobomen waaruit af en toe met een harde knal groene vruchten vallen. In de buurt is de "moddervulkaan". De vulkaan beperkt zich tot af en toe een opborrelend blupje, maar je kunt een bad nemen in de modder en dat is wel grappig. Het is zo zwaar en stroperig dat je niet kunt zinken en het zou goed voor je huid moeten zijn. Het is in elk geval goed voor de foto's.

Onderweg naar Cartagena worden we door een groepje brommerrijders gemaand voorzichtig te rijden. Ze halen een bruin dier van de weg, zo groot als een kleine aap. Het blijkt een luiaard te zijn die ze voorzichtig in een boom hangen (video). Luiaarden hangen het grootste deel van de tijd op zijn kop opgerold stil in een boom. Het lijkt nog het meeste op een bruine handtas. Een keer per week komen ze naar beneden om te poepen. Omdat ze in een boom zo onopvallend zijn, is de kans te dat je er een ontdekt heel klein. Onze laatste trekdagen geven zo toch nog een beetje compensatie voor de nooit volgemaakte "big five".

Cartagena is een leuke stad met een mooi historisch centrum en dat is fijn, want we zullen er ruim een week zitten tot onze vlucht naar Nederland gaat (video). Buenos Aires en Cartagena zijn uiteindelijk onze favoriete Zuidamerikaanse steden. Het belangrijkste project in Cartagena is het verschepen van Dappere Dodo. Hij gaat naar Antwerpen samen met de Landrover van Glauco en Carolina uit Brazilië in een 40 ft container. Het voorbereiden van alle documenten bij de Colombiaanse agent Enlace Caribe gaat vlot en zonder grote verrassingen.  We moeten vijf miljoen Colombiaanse pesos aftikken als Dappere Dodo de container ingaat, dus we beginnen de pinautomaten maar vast te plunderen om een paar dagen multimillionair te kunnen zijn. Dappere Dodo moet voor de reis gepoetst worden en het blijkt dat de vlekken van de mangobomen waar we op de vorige camping onder gestaan hebben zo hardnekkig zijn, dat de motorkap geschuurd en gepolijst moet worden om ze weer weg te krijgen

Als we door het oude centrum van Cartagena wandelen zien we een vrouw met kaartjes buiten een monumentaal gebouw staan. Het is het theater. Voor drie euro per persoon kunnen we naar. Binnen om het prachtige gebouw en een voorstelling te bekijken. De voorstelling is in realtime Spaans, veel duidelijker uitgesproken dan de meeste Colombianen doen, maar toch te hoog voor ons gegrepen. Maar het gebouw was mooi.

We verhuizen naar een AirBnB in het oude centrum en Jan brengt Dappere Dodo naar de haven; Margriet mag niet mee. Het dreigt nog even vervelend te worden als de politie de opdracht geeft alles uit de auto te halen, maar als Jan twee kastjes leeggehaald heeft krijgt hij een seintje van het andere personeel om maar even te stoppen. En inderdaad, de agenten duwen en trekken ze eens wat en vinden het verder wel goed. Samen met de Landrover wordt Dappere Dodo opgesloten. En nu maar afwachten of we in Europa een nest kleine vierwieldrive-autootjes hebben.

Zonder vermeldenswaardig gebeurtenissen komen we uiteindelijk in Eindhoven aan, moe maar voldaan.

 Agent ITS heeft zijn werk goed gedaan en het transport van Dappere Dodo naar Antwerpen verloopt volgens plan; lang niet vanzelfsprekend voor containervervoer. Hij wordt wel door de douane gescand (wat wij mogen betalen - €112,50 per auto), maar hoeft verder niet gecontroleerd te worden (wat we ook zouden hebben mogen betalen). Er blijkt geen nest baby-4x4's in de container te zitten. We nemen afscheid van onze containergenoten  Glauco en Caroline en maken daarna de enige rit die we in Nederland mogen maken: naar All American Imports voor de APK. Nadat de reparaties zijn uitgevoerd die nodig zijn door de APK te komen gaat Dappere Dodo terug naar Eindhoven en is de cirkel rond.

Voordat we naar de absolute highlight van Ecuador, de Galápagos-eilanden vertrekken zijn we een paar dagen in Puerto Cayo aan de kust. We wandelen naar het dorpje waar weinig te beleven is, langs het strand en naar het nationale park Machalilla. Het heeft bijna een jaar niet geregend maar de eerste middag krijgen we de volle laag. De kust is heel afwisselend met steile kliffen, stranden, bloeiende cactussen en gevarieerd bos. We lunchen met Theo en Astrid, een Belgisch stel. Ze laten een opbouw maken op hun LandCruiser bij het bedrijf waar wij Dappere Dodo gekocht hebben en zijn geïnteresseerd in onze ervaringen. Ze zijn ook in Ecuador bezig met een project voor microfinanciering van een coöperatie van vrouwen die hoeden en sieraden maken. Het is leuk om te zien welke technieken gebruikt worden. 

In Guayaquil, waar we Dappere Dodo zullen stallen wanneer we naar Galápagos zijn, begint te hozen zoals we al lang niet meer meegemaakt hebben. Aan het einde van de avond staat bijna het hele terrein een centimeter of vijftien onder water. Guayaquil was vroeger berucht, maar de Malecon 2000, de promenade langs het water en Cerro Santa Ana, een tegen een berg opgebouwde oude wijk met kleurrijke huisjes zijn erg opgeknapt en aangenaam om te wandelen. Ook de winkelstraten in het centrum zijn met de zaterdagmiddaggezelligheid prima te doen.

Om vijf uur gaat de wekker voor de vlucht naar Galápagos. Dat verloopt allemaal volgens plan en we maken in de middag de eerste wandeling. De boot is vrij klein, zestien passagiers in totaal. De accomodatie is prima: een hut met eigen sanitair, air-conditioning en uitzicht naar buiten - zo hebben we het in Dappere Dodo niet. Ook het eten is goed met veel groente en fruit. De tijdsindeling is meestal dat we ’s nachts en soms tussen de middag varen tussen de verschillende eilanden, ’s ochtends en ’s middags wandelen en de meeste dagen een keer snorkelen. Het is ongelofelijk hoe dicht je bij alle dieren kunt komen. Op ieder eiland is de fauna weer anders: fregatvogels met prachtige knalrode opgezette borsten, land- en zeeïguana‘s, zeeleeuwen, pinguïns en boobies. Bij het snorkelen zien we roggen, scholen vissen met gele staarten en ook blauwroze exemplaren en zwemmen we tussen de (ongevaarlijke) haaien en schildpadden. Op één eiland zit een heel gebied vol met broedende vogels. Ze leggen hun eieren zonder nest op de grond en staan erbij als het te warm is om te broeden. Ze laten zich absoluut niet door onze groep afschrikken, maar vinden het eerder gezellig. Wanneer we een stukje varen zwemt een groep dolfijnen voor ons uit, inclusief sprongen boven het water (video's North Seymour Island, Chinese Hat). Het Charles Darwin Research Center op het hoofdeiland is een tentoonstellings- en onderzoekcentrum. We zien er de eerste reuzenschildpadden. Later gaan we naar een private ranch waar de reuzenschildpadden in grote hoeveelheden vrij rondlopen.

Na de cruise blijven we nog een paar dagen op Isabella, het grootste eiland. We huren fietsen en rijden een afwissend pad langs de kust met reuzenschildpadden, iguana's die hun eieren ingraven, mangrove en bijzondere  cactussen. Daarna wandelen we over een natuurpad langs meertjes met flamingo's en andere vogels naar een kweekcentrum voor schildpadden. Hoewel veel gedaan is op uitheemse dieren zoals geiten en varkens te verwijderen hebben eieren en jongen in het wild geen overlevingskansen. Op de reisdag van Galápagos terug naar Guayaquil is het enige speciale een doorstart van het vliegtuig bij de landing in verband met het slechte weer.

Twee dagen langs rijstvelden, bananenplantages en palmolieplantages brengen ons in Otavalo, net ten noorden van de evenaar, maar op drieduizend meter. Het regent de hele middag. Daar zitten we dan, bij de open haard of met de kachel aan. Wat een verschil met Galápagos! De highlight van Otavalo is de zaterdagmarkt. We gaan er eerst naar de veemarkt (video). Krijsende biggen die in vrachtwagens getild worden, vrouwen die met één koe of varken aan een touw staan te wachten op een koper. Klederdrachten worden nog volop gedragen. Daarna naar de algemene markt (video). Een gedeelte met textiel is vooral op toeristen gericht, maar we zien ook vrouwen die op de grond zitten en in hoog tempo bonen doppen voor de verkoop. En natuurlijk zijn er de eetstalletjes met allerlei wonderlijke gerechten. Er wordt in Ecuador niet veel gebedeld, maar alle handeltjes waarmee mannen, vrouwen en kinderen rondlopen, variërend van vaatdoeken tot roze plastic spaarvarkens laten zien dat de eindjes aan elkaar knopen niet vanzelfsprekend is. We willen ook nog naar het Textielmuseum, maar naar goed Ecuadoriaans gebruik is het museum dicht.

De volgende dag in Otavalo schijnt de zon. De omgeving is prachtig en vanaf de camping bij Otavalo kunnen wandelingen gemaakt worden. We blijven daarom nog een dag. Het eerste stuk van onze wandeling is prima: afwisselende, goed begaanbare paden, vergezichten op bergen, een meer en afwisselende velden. Tegen het einde missen we een afslag en belanden in de bebouwde kom: op het eerste stukje worden we al begroet door meer dan tachtig blaffende honden, het lijkt wel of ieder huis er minstens drie heeft. Wanneer Jan 's middags nog een stukje loopt om te kijken waar de afslag fout ging komt hij terecht bij een twintigjarighuwelijksfeest; ongeveer honderdvijftig mensen gaan net een soort feesttent binnen. Het is een bijzonder achter een lange tafel met taarten en snoeperij zitten de feestvarkens in klederdracht geflankeerd door waarschijnlijk familie voor zich uit te kijken. Op rijen stoelen tegenover hen zitten genodigden met elkaar te praten. Achterin speelt een orkest, de stoelen van de laatste rij bezoekers staan naar het orkest toe, met de rug naar het bruidspaar. De voornaamste activiteit is het uitdelen van eten. Uit grote pannen in een ruimte naast de tent worden weggooiborden gevuld met twee maiskolven, twee ongeschilde aardappelen, een stuk varkensvlees en wat garnering. Zoals vroeger emmers werden doorgegeven om een brand te blussen worden de borden zonder verder bestek doorgegeven aan de genodigden. Wanneer de maaltijd genuttigd is beginnen de eerste gasten weg te lopen.

Via "leerhoofdstad" Cotacachi (video) rijden we naar Peguche. Peguche is een centrum voor weven. Er is een feest aan de gang waarbij allerlei lokale groepen gehuldigd worden en lokale hoogwaardigheidsbekleders vooral zichzelf in het zonnetje zetten. Een prima gelegenheid om klederdrachten op de video te zetten. Gevolg is wel dat er op het gebied van weven niets gebeurt. Wanneer we weg willen rijden blijkt dat Dappere Dodo klem gezet is, hoewel we twee dollar parkeergeld betaald hebben. Gelukkig kunnen we met een paar sterke mannen de auto die in de weg staat voldoende verplaatsen.

Quito doet aan La Paz denken. Het is ook zo'n stad met grote hoogteverschillen, maar een kilometer lager. We gaan er naar de garage voor een tienduizendkilometerbeurt, waar blijkt dat de remschoenen tot op het ijzer versleten zijn. We besteden uiteindelijk de hele dag in de garage en zijn blij dat de Dappere Dodo 's avonds weer mee kunnen nemen. Hoewel de lucht de volgende dag grijs is en de omgeving mistig en vochtig gaan we Quito in. Het is een van de mooiere  Zuidamerikaanse koloniale steden, maar het weer bederft veel. Daarna doen we nog eens een poging naar een museum met een grote precolumbiaanse collectie te gaan, maar ook dit museum is wegens renovatie gesloten. Ons plan om verder te rijden wordt lelijk doorkruist als blijkt dat de reparatie van de remmen niet geholpen heeft tegen hevig trillen van de voorwielen als we een kilometer of zestig rijden. We gaan nog wel naar de Mitad del Mundo, een evenaarmonument met tentoonstellinkjes, maar daarna besluiten we terug te gaan naar Quito. De voorwielen worden gebalanceerd en uitgelijnd. Dit brengt inderdaad verbetering, maar intussen zijn we zoveel tijd kwijt dat we moeten besluiten nog een nacht in Quito te blijven.

Mindo is bekend om zijn grote hoeveelheden vogels (video). We zitten er bijna de hele ochtend op een observatieplaats, vooral van kolibries. Wat een snelheid en een variatie! 's middags lopen we nog een stuk bird trail. De planten zijn prachtig, maar we zien nauwelijks dieren.

Om bij de de jungle te komen gaan we de laatste keer naar het zuidelijk halfrond en de laatste keer naar het oosten de Andes over. We rijden een pas van ruim vierduizend meter. Dappere Dodo brengt ons er probleemloos erheen, maar pruttelt en rookt wel meer dan bij eerdere, zelfs veel hogere passen. Het lijkt erop dat de schoonmaaktruc van Toyota Soedan van de luchtinlaat van de motor uitgewerkt is . Het regent onderweg pijpenstelen, zoals bijna iedere middag. Het water kolkt door de goten langs de weg. We zien watervallen, zo hoog dat ze in elk ander land een bezienswaardigheid zouden zijn, maar die in Ecuador niet eens een naam krijgen. Tegen de avond wordt het droog. We kijken uit over een dal. In de diepte horen we de snelstromende rivier, voor ons zien we de bergen die ondanks de steile hellingen helemaal begroeid zijn met ondenkbaar veel kleuren en vormen groen. Nevelslierten zijn er overheen gedrapeerd.

Onze jungle-trip begint iets later dan gepland, omdat door carnaval de bevoorrading nog niet rond is. Voor we echt vertrekken gaan we met de gids nog even maar de markt. Er wordt gestoomde vis in grote bladeren verkocht en we zien ook een vrouw die een rupsenlekkernij verkoopt. De rupsen die liggen te bewegen in een bak water worden levend op een stokje geprikt en op een rooster boven vuur gelegd waar ze nog veel harder gaan kronkelen. Hmmm, we krijgen er helemaal zin in. We varen ongeveer anderhalf uur en komen dan bij een meer met kaaimannen. 's middags maken we een tocht over de rivier. We doen een poging om piranha's te vangen, maar zonder succes. We hebben een gids en een bootsman voor onszelf. De hele organisatie heeft een duidelijk verweggistankarakter: uiterst vriendelijk en behulpzaam, maar meer probleempjes oplossen dan voorkomen door goede organisatie. Als we 's avonds om een biertje vragen vaart de bootsman naar het dichtstbijzijnde dorp om een paar flesjes te kopen. Het eerste stuk van een jungle-wandeling van vijf uur gaat over een "pad" dat drie maanden niet meer gebruikt is. Met een machete baant onze gids zich een pad. Dit is pas echt door de jungle trekken! 's middags doen de gids en de bootsman een poging piranha's te vangen, maar ook zij hebben geen succes. Wij genieten dobberend op de rivier van de sfeer en de geluiden in de ondergaande zon. De nachttocht over de rivier terug heeft net zo weinig rsultaat als onze nachtvaarten in Suriname en in Brazilië. Een paar kaaimanogen en wat plonzen, dat is alles. De laatste dag van de jungle tour zitten we om half zes aan het ontbijt om op tijd bij de eerste clay lick te zijn: papegaaien en parkieten hebben mineralen nodig om de giftige stoffen die in de schil zitten van de zaden die ze eten te compenseren. Op sommige plekken in het oerwoud is klei dat deze mineralen bevat, zogenaamde clay licks (video). Daar komen de vogels elke dag naartoe. We komen bij een kale plek aan de oever van de rivier waar tientallen groene papegaaien zitten te pikken. Bij de tweede clay lick kunnen we dichterbij komen. We zien honderden parkieten kwetterend van tak naar tak fladderen. Felgekleurde ara's komen om uit het waterplasje voor ons te drinken. Wanneer ze weg zijn komen de parkieten voorzichtig uit de bomen en beginnen in een grote groep, elkaar regelmatig verjagend, te drinken. 

Onderweg naar Colombia zijn we in vijf minuten Ecuador uit en ook Immigration van Colombia is geen probleem. Voor de auto hebben we drie kwartier nodig. De douaneman bekijkt Jan's paspoort eens uitgebreid en besluit dat hij naast kopieën van het kentekenbewijs etc. ook een kopie van een oud visum van Zimbabwe wil. Hij doet wat onduidelijk waarom; als souvenir is de conclusie. Voor het chassisnummer is persoonlijk controleren niet voldoende, het plaatje onder de motorkap moet worden ingesmeerd met carbon en vervolgens afgedrukt op een plakbandje voor het archief. We denken nog even snel een verzekering te halen en dan verder te rijden, maar ook dat pakt anders uit: we arriveren om tien over twaalf, maar pas om half drie kan het proces gestart worden. Door complexiteit van het systeem, kwaliteit van de computerspullen en volstrekte incompetentie en onervarenheid van de verzekeringsagent duurt het uiteindelijk tot half vijf eer we het begeerde papiertje hebben. We rijden nog een stuk en kamperen op een voetbalveld in een dorp waar we  meteen geconfronteerd worden met de andere geaardheid van de Colombianen: niet meer het terughoudende van de indianen, maar iedereen die langskomt maakt even een praatje. De overburen op onze kampeerplaats komen op een gegeven moment met meegebrachte stoeltjes bij ons zitten om even te praten.

Door een afwisselend landschap rijden we verder naar het noorden, naar San Agustín. De opgraving bij San Agustín is heel anders dan de eerdere opgravingen die we gezien hebben (video). Het zijn voornamelijk mansgrote beelden die bij graven geplaatst werden, meer zoals bij Mexicaanse opgravingen. Het zijn vooral mensen, maar ook dierenfiguren. We ontmoeten Bob en Carla, een gepensioneerd Nederlands stel dat ons uitnodigt voor het diner en met wie we een gezellige avond hebben.

De tocht naar de Decierto de la Tatacoa is afwisselend: diepe rivierkloven, grillig gevormde bomen, gezellige dorpjes. Onze bestemming is de woestijn met grillig gevormde rode rotsen met daarop veel cactussen.

​Met een vertraging van 3.5 uur door een technisch probleem op Schiphol komen we in Lima aan. Afgezien van de confiscatie van drie appels en een mandarijn komen we ook goed het land in en snel bij het hostel. De vertraging is uiteindelijk goed voor een compensatie door de KLM van een tegoedbon van € 800, dus al met al nog niet zo slecht.

Wanneer je Peru binnenkomt krijg je een tijdelijk invoerbewijs (TIP) voor je auto voor drie maanden. Wanneer je over deze periode heengaat wordt de auto geconfisceerd. Hoewel we ondanks de reis naar Nederland verwachten binnen drie maanden weg te zijn hebben we geen risico genomen en de TIP laten onderbreken, een lastig proces. We hebben toen veel hulp gehad van Ernesto van Xplore Peru 4x4. Zie hier voor een beschrijving van het proces. De procedure om een schorsing van de TIP ongedaan te maken in bijna net zo moeilijk als om hem te starten. Gelukkig helpt Ernesto weer geweldig.  We maken en verzoekschrift dat bij de douane wordt ingeleverd. Dat wordt naar de grens gestuurd waar we binnenkwamen waarop een nieuwe tijdelijk invoerbewijs gemaakt moet worden. Het gaat allemaal per reguliere post. We kunnen gelukkig al wel met Dappere Dodo rijden, maar we kunnen pas het land uit als we het nieuwe document hebben. We halen Dappere Dodo op in de garage; hij staat er prima bij en daarna naar de camping om ons te organiseren. Wanneer onderweg zijn in NoordPeru belt Ernesto over het tijdelijk invoerbewijs. We hoeven niet op de post te wachten, maar kunnen met de e-mail van de douane de zaak aan de grens regelen. De e-mail komt dezelfde middag binnen, waardoor we onze planning weer in eigen hand hebben. 

We besluiten dat we nog een keer uit eten willen in Lima en daarom nog een dag te blijven. We willen een pakje babykleertjes versturen. Uiteindelijk lukt dat met kopieën van Jan's paspoort,  vingerafdrukken en het paspoortnummer van Margriet. Wanneer we water bijvullen blijken we lekkage te hebben, waarschijnlijk door een knik in een slang. We repareren zo goed mogelijk, maar het wordt vooral voorzichtig water tanken.

Lima uirijden is meestal een worsteling, maar omdat het zondagochtend is valt de drukte mee. De weg is niet inspirerend: kaal, droog en vol afval. We stoppen in Parque Nacional de Lachay, een gebied dat nu droog is, maar in de natte tijd groen; niet nat van de regen, maar van de mist van zee. We lezen op borden dat alle dieren in het park beschermd zijn. Dat geldt waarschijnlijk speciaal voor vliegen. We denken niet dat we er ooit zoveel bij elkaar gezien hebben. Margriet besluit daarom buiten te koken, voor het eerst sinds heel lang weer eens op een houtvuur.

Na een stop aan de Laguna Albufera, vol met watervogels, gaan we naar Caral. Het is de opgraving van de oudste stad van Amerika, ca. 5000 jaar, vergelijkbaar met Egypte. In 25 jaar zijn 18 grote openbare en religieuze gebouwen opgegraven en het archeologische werk is nog in volle gang. Er kon veel hersteld worden, want de bewoners kenden nog geen metaal en aardewerk en de plek was daardoor niet interessant voor plunderaars. Koken gebeurde door groente en vlees tussen hete stenen te leggen, vloeistoffen werden verwarmd met een hete steen in een kalebas. Omdat Caral in extreem droog woestijngebied lag, was men voor water volledig afhankelijk van de rivier die maar een klein deel van het jaar stroomde; er werden ingenieuze systemen ontwikkeld om toch het hele jaar water te hebben.

Door gortdroog woestijngebied waar geen sprietje groen te zien is rijden we verder naar het noorden.We besluiten om maar eens een opgraving over te slaan en rijden zonder problemen verder hoewel we door een gebied komen waar in het verleden geapende roofovervallen geweest zijn. We krijgen bericht dat het tijdelijk invoerbewijs rond is en dat we de laatste plaatsen hebben op de Galapagos-cruise die we hebben uitgezocht. Als onze kampeerplaats bovendien zo'n plek blijkt te zijn waar je graag een paar dagen langer blijft kan de dag niet meer stuk. Op de boulevard bij de camping  zien we een heel oude Volkswagenbus. Het is de Paraguayaan die van plan is om in tien jaar de wereld rond te reizen en die we in Ushuaia, het zuidelijkste puntje van Argentinië, al ontmoet hebben.

De opgraving Chan Chan uit de dertiende eeuw is de grootste lemen stad ter wereld. Chan Chan was het centrum van het Chima-rijk, een stad van voor de Inca's waar 60.000 mensen woonden. Alles was van leem gebouwd en veel heeft zwaar geleden onder overstromingen t.g.v. El Niño, maar er is een mooi gerestaureerd paleis dat we bezoeken. Binnen dikke muren met één streng bewaakte toegangspoort woonden de koning en notabelen. Er zijn decoraties van pelikanen en de zee. Een bijzondere gewoonte was dat wanneer de koning stierf ook zijn hele hofhouding geofferd werd. Daarna werd het paleis verlaten en begon de volgende koning in een nieuw gebouw. De gewone bevolking mocht er alleen komen om belasting te betalen, allemaal in natura. Na het bekijken van Huaca Esmeralda en Hack Arca Iris, twee tempels met andere decoraties gaan we Trujillo in. We lunchen er goed, maar de plekken waar volgens LP in honderden jaren weinig veranderd is vinden we niet.

Alle voorbereidingen om met Dappere Dodo Peru uit te komen hebben resultaat gehad. De grenspost is al op de hoogte van onze komst en binnen twintig minuten kan Dappere Dodo het land uit. Maar als we denken even snel een uitreisstempel in ons paspoort te halen komen we bedrogen uit. Er is een fout gemaakt bij onze terugkeer uit Europa, zodat het systeem niet weet dat Jan in het land is. Er wordt na veel peinzen, op het hoofd krabben en bellen een handgeschreven verzoek gemaakt, eerst in het klad en daarna overgeschreven in het net, dat naar Lima gestuurd wordt om Jan alsnog in het systeem te krijgen. Uiteindelijk krijgt Jan na 2,5 uur en veel zeuren zijn stempel, hoewel de formaliteiten nog steeds niet rond zijn (stel je voor dat hij op een Interpol-lijst staat).

Ecuador inreizen gaat zonder problemen. Het eerste dat opvalt in Ecuador is dat het veel schoner is dan Peru en zo ontzettend groen. Op het laatste stuk weg, dat op zich prima is, is het wel oppassen geblazen: er liggen grote brokken steen op de weg die kennelijk bij de laatste bui naar beneden gekomen zijn. Diesel is aangenaam goedkoop, ongeveer een kwartje per liter. Het eerste tankstation is net uitverkocht als we er komen, maar dat is gelukkig niet symptomatisch: bij de volgende tanken we vol.

We kamperen een dag bij een versteend bos (video), met ook mooie bloemen en bomen en rijden naar Vilcabamba op ongeveer 2500 meter. Wat is het overal groen in vergelijking met Peru. Maar ook zien we ernstige erosie en weer de wegen vol brokken steen liggen.

We hebben gehoord dat je brood kunt bestellen in het winkeltje bij het park waar we kamperen en we gaan informeren:
„Heeft u morgen brood?"
„Ja, ik heb er drie."
„Hoe groot zijn ze?"
Er komt een zakje met drie broodjes tevoorschijn. „Zo groot."
„Hoe laat heeft u ze morgen?"
„Wanneer u wilt."
„Zijn ze vers?”
„Nee, want morgen komt de bakker niet."

Vilcabamba is een klein, gezellig plaatsje met veel Amerikaanse gepensioneerden. We ontmoeten Sancho en Carol weer,  Braziliaanse overlanders die we al uit Lima kenden en met wie we wellicht een container naar Europa gaan delen. We doen een geslaagde poging om een gastank te vullen uit een gastank van de camping.

De keerzijde van prachtig groen is dat het vaak regent. Zo ook nu. We slaan boodschappen in voor een paar dagen P.N. Podocarpus, maar daar aangekomen komen we de eerste middag nauwelijks de auto uit. De volgende dag is het weer beterom te wandelen. Het park varieert in hoogte van 800 tot 2800 meter. We hebben voor de lage kant gekozen:er is  meer te zien en het wandelt aangenamer. Het is een pad dat in het algemeen goed begaanbaar is, maar soms zijn er ook smalle, glibberige stukjes of liggen er grote bomen over het pad vlak naast een diepe afgrond naar de rivier. Maar wat een variatie aan planten en tinten groen.

In Saraguro woont een groep mensen die afstammen van indianen die in de Inca-tijd gedeporteerd zijn van het gebied rond het Titicacameer, als manier om het Inca-rijk te consolideren. Nog altijd hebben ze aparte kleding, gewoontes en een beetje andere taal. Er zou op zondagochtend markt moeten zijn. De markt is er niet (behalve de Mercado Municipal), maar het is wel een gezellige drukte en we zien volop klederdrachten.

Cuenca is een van de mooiste plaatsen van Ecuador, met een mooi centraal plein, een bijzondere kerk en interessante musea. In het kleine Panama Hat Museum, wordt getoond hoe strohoeden gemaakt worden. Van het etnografisch en archeologisch museum blijken de belangrijkste afdelingen dicht te zijn. Jammer.

Onderweg naar Riobamba is de lucht is bijna de hele dag grijs en rijden we regelmatig door de mist. We wandelen er door het centrum en over de verschillende markten. Het blijft mooi om de indiaanse mannen en vrouwen in traditionele kleding hun spullen te zien kopen en verkopen. 's middags willen we naar het etnografisch museum, maar het is ons niet gegeven in Ecuador: ook dit museum is gesloten. De zaterdagmarkt van Riobamba zoe heel groot zou moeten zijn, maar dat valt tegen: er is wat meer drukte op de plekken waar vrijdags ook markt was, maar dat is alles (video).

De Nasca-lijnen net ten noorden van Nasca in West Peru zijn grote symbolen die als een soort sporen in de woestijngrond gemaakt zijn. Het soort figuren doet denken aan rotstekeningen, maar dan dus veel groter en op de grond. Over de oorsprong ervan bestaan allerlei theorieën,  variërend van religieuze symbolen die als paden gelopen werden tot creaties van buitenaardse wezens. Vanaf een observatietoren zijn verschillende figuren goed te zien; als je meer wilt zien moet je gaan vliegen.

Net onder Pisco (bekend van het drankje) zijn twee bezienswaardigheden. In de R.N. Paracas aan de kust gaat de oceaan direct over in woestijn. Er zijn veel vogels en er kan aan het strand gekampeerd worden. De Islas Ballenas zijn door de rijke aanwezige plankton een geweldige plek voor vogels, waaronder pinguïns. We hebben er waarschijnlijk nog nooit zoveel bij elkaar gezien. Ook liggen er volop zeeleeuwen.

Lima is het eindstation van dit deel van de Zuidamerikareis. De enige overnachtingsplek voor campers is een backpackershotel. Met vier auto's op het binnenplaatsje is het stampvol.

We moeten regelen dat Dappere Dodo goed wordt opgeslagen, terwijl wij met kerst in Nederland zijn. Je krijgt in Peru een tijdelijk invoerbewijs (TIP - Temporary Import Permit) voor drie maanden voor je auto; wanneer je daar overheen gaat wordt de auto geconfisceerd. Het is mogelijk de TIP op hold te zetten, maar dat is nogal wat gedoe. Hoewel we als alles volgens plan gaat binnen drie maanden het land weer uit zijn willen we toch de TIP onderbreken om te voorkomen dat we problemen krijgen als we onverhoopt niet op de geplande datum naar Peru terug kunnen gaan. We hebben gelukkig Ernesto gevonden die een stalling kent en ons helpt bij de procedure. Als je geen vloeiend Spaans spreekt of exact weet wie wat waar moet doen is het een hele opgave om de papieren te krijgen, ook omdat de verantwoordelijke instanties vaak zelf hun aandeel in de procedures niet kennen en met name de politie er niet van houdt als iemand anders vertelt wat ze moeten doen. Dappere Dodo zal gestald worden bij een garage waar ook onderhoud verricht wordt. We gaan er eerst met een taxi heen om te kijken. Daarna gaan we naar de politie, want die moet een rapport maken voor de douane. De politie wil de auto op zijn parkeerplek zien dus we gaan terug naar de camping om Dappere Dodo te halen en naar de opslagplek te brengen. Ernesto gaat weer naar het politiebureau en komt na een half uurtje terug met een agent die wat gegevens opneemt. We mogen nu eigenlijk niet meer met Dappere Dodo de straat op, dus we wachten weer een half uurtje om zeker te zijn dat de politie weg is en rijden dan terug naar de camping. We gaan de volgende dag met Ernesto op pad voor deel twee van de auto-opslag. Eerst de politieverklaring ophalen, dan een verzoekschrift maken, dat inleveren bij de belastingdienst en ten slotte naar de garage om te betalen. 

We hebben nu nog tijd om Lima in te gaan. Het stuk dat we zien is schoon met brede straten en veel groen. Het is wel een verkeersworsteling, zelfs met de bus. Het is geen echt mooie stad: oude gebouwen die zonder herkenbaarplan zijn afgewisseld met betonnen dozen. De Plaza de Armas is gedeeltelijk afgesloten en staan vol met politie met schilden, die er overigens heel ontspannen bij staat. We komen er niet achter wat er aan de hand is. Een beroemde kerk is de Iglesia de San Francisco met catacomben. Hier werden 25.000 personen begraven: eerst twee jaar opgestapeld meteen laagje zand ertussen, daarna werden de resten in een put gegooid. Nu liggen beenderen en doodshoofden netjes gesorteerd in bakken. Na een goede lunch proberen we naar het Museo Nacional te gaan. Er zou (volgens onze oude LP) veel uit de precolombiaanse tijd moeten zijn. We waren er negen jaar geleden ook, maar toen was men aan het verbouwen en was op maar één verdieping iets te zien. Nu vergaat het ons nog slechter: het blijkt dat er alleen gelegenheidsexposities zijn, nu over de periode van de militaire dictatuur.

Met het inleveren van de documenten voor het onderbreken van de tijdelijke invoer van Dappere Dodo in Peru is het rijden op de laatste ochtend naar de garage illegaal geworden. Het gaat gelukkig probleemloos en DD wordt liefdevol ontvangen. Onze taxichauffeur naar het vliegveld blijkt een zevendedagadventist te zijn die ons onderweg in mitrailleurspaans probeert te bekeren. Daarna volget het lange wachten: we zijn voor de middag op het vliegveld, de vlucht gaat om 19:15 en check-in (en daarmee de lounge) gaat pas vier uur voor vertrek open. We kunnen onze vlucht via Parijs omzetten naar een rechtstreekse vlucht naar Amsterdam. Het betekent nog bijna twee uur langer in Lima, maar een uur eerder in Amsterdam en ook betere stoelen.

We blijven voor kerst in Nederland en zullen begin januari terug vliegen voor het vervolg van de reis.

​Bigi Pan, vlak bij de grens naar Guyana, is een moerasgebied met heel veel vogels. De opvallendste is de rode ibis, die door het eten van garnalen bijna fluoricerend rood wordt. We overnachten er in een lodge op palen midden in het meer en maken boottochten, onder andere naar de vogelslaapplaats. Daar zitten honderden witte reigers en rode ibissen als een kerstversiering in een boom. Het aantal vogels is afhankelijk van het seizoen en kan oplopen tot 25.000 . Ook kajakken we een stukje, maar met tegenwind en protesterende ruggen keren we snel om. We zien ook grote groepen oranje flamingo's; niet zo fel als de ibissen, maar het blijft een prachtig gezicht als zo'n hele groep wegvliegt.

We hebben een goede tijd gehad in Suriname. Het is een vriendelijk en hartelijk land en het feit dat je je eigen taal kunt spreken en veel Nederlandse spullen kunt kopen maken het prettig om er te zijn. Het is alleen jammer om te zien hoe iedereen zich zorgen maakt over het economische beleid en allerlei signalen van de neergang zichtbaar zijn.

De dag voordat we de grens over willen kamperen we vooraan bij het hek naar de ferry van Suriname naar Guyana, zodat we als eerste aan de beurt zullen zijn. Wanneer we wakker worden staat er al een rijtje auto's achter ons. Er kunnen maar twintig auto's per keer mee n er wordt niet vaak gevaren. We hebben in Guyana anderhalf uur nodig voor de formaliteiten, de langzaamste grensovergang in Zuid Amerika tot nu toe, maar het goede nieuws is dat we niet in Georgetown naar de douane hoeven om de tijdelijke invoer van de auto te verlengen.  Overlanders die uit Brazilië kwamen kregen maar drie dagen aan de grens en moesten door het land racen om op tijd te verlengen. De mensen in Guyana zijn veel minder vriendelijk dan in Brazilië en Suriname, vooral overheidsdienaren. We moeten ook even wennen aan de prijzen: lokale diensten en produkten zijn goedkoop, maar alles wat ingevoerd wordt of buitenlands is, is duur. Een flinke taxirit in de stad kost € 2,50, maar een pizza bij Pizza Hut € 17,00. De goedkoopste fles wijn is vier keer zo duur als een lokale fles rum.

De weg richting Georgetown is één grote lintbebouwing met grote houten huizen, waarover zelfs in de bebouwde kom tachtig mag worden gereden. Georgetown zelf, de hoofdstad, is lawaaierig en rommelig, met veel getoeter en harde muziek. Er zijn meer daklozen dan we eerder gezien hebben en niet veel bezienswaardigheden: twee markten en de kathedraal. De katherdraal schijnt het grootste vrijstaande houten gebouw ter wereld te zijn. We kopen een ticket voor een ferry vierhonderd kilometer naar het zuiden. We hebben gelukkig gehoord dat het ticket in Georgetown gekocht moet worden en niet bij de boot verkrijgbaar is.

Na een dag Georgetown houden we het voor gezien en beginnen aan onze lange tocht door het Amazone-regenwoud die moet eindigen in Peru (video). Er zijn nauwelijks dorpjes en vooral aan het begin is de weg slecht: een track vol kuilen in een forse tropische regenbui. Op verschillende plekken onderweg maken we wandelingen door het oerwoud en we doen ook een canopy walk. Hierbij lopen we via aluminium bruggen naar een paar platforms die hoog in de bomen opgehangen zijn, zodat we de jungle niet alleen vanaf de grond, maar vanaf halverwege de hoogste toppen kunnen bekijken. De ontzettend hoge bomen blijven indrukwekkend,  maar we zien helaas nauwelijks dieren.

In het dorpje Surama maken we de village tour. Onze gids is de "senior councellor", een voor drie jaar gekozen dorpshoofd en voorzitted van de village council. We zien een geslaagd community project. Het dorp is ongeveer twintig jaar oud en heeft de ecolodge opgericht, die een belangrijke bron van werkgelegenheid is. Werken in de lodge gaat op rotatiebasis: maand, maand af. Alle dorpsbewoners moeten een dag per week werk voor de gemeenschap doen ( af te kopen door €25 te betalen - ter vergelijking: een salaris is ongeveer USD 300 per maand). Wij zagen mensen een gebouwtje bij het voetbalveld neerzetten of de lunch voor andere werkers klaarmaken. De meeste gezinnen hebben eigen stukjes grond in de jungle, die op dezelfde manier gebruikt worden als de kostgrondjes in Suriname. Cassave is de standaard koolhydraten leverancier en erg belangrijk voor van alles. Een familie die wij bezochten had zelfs een speciaal gebouw op het terrein om cassave klaar te maken. Alle grond is van de gemeenschap; mensen kunnen in overleg met de village council een stuk uitkiezen en daarop bouwen. Er zijn een kleuterschool en een basisschool. Alle klassen van de basisschool zitten in één grote ruimte. Aan twee kanten beschrijfbare schoolborden vormen de afscherming tussen de klassen. Als we komen moeten de leerlingen van alle klassen zich opstellen en voor on het dorpslied zingen. Het verdere sociale systeem klinkt modern: mensen kiezen zelf hun levenspartner en bepalen zelf waar ze gaan wonen in een huisje dat ze zelf bouwen. Alle meerderjarige inwoners mogen stemmen. De dag werken voor de gemeenschap klinkt eigenaardig, maar is feitelijk een soort belasting in natura.

Wanneer we naar de Rock View Lodge, een prachtige, parkachtige plek rijden begint de groente- en fruitvoorraad wat nijpend te worden en die blijkt niet gemakkelijk aan te vullen, omdat door de lokale bevolking een combinatie van soorten aardappels als belangrijkste groente beschouwd wordt. Maar als we alle winkeltjes binnen een straal van tien kilometer af geweest zijn hebben we weer een voorraadje waarmee we een paar dagen vooruit kunnen. Een groepje schoolkinderen staat klaar bij de airstrip naast onze kampeerplek in afwachting van twee ministers die het lokale schooltje wat laptops komen brengen. We overtuigen de schoolkinderen om het welkomstlied ook even voor ons te zingen.  De tijdsbesteding van deze hoogwaardigheidsbekleders zegt overigens iets over de manier van regeren in het land. Een wandeling van ongeveer twee uur door de jungle met een gids naar de plek waar een groep cock-of-the-rock's zit, vogels waarvan de mannetjes fel oranje zijn, levert uiteindelijk één exemplaar op, dat zich wel uitgebreid laat bekijken. Zoals alle activiteiten in Guyana was ook dit weer niet goedkoop: USD 50. Onderweg naar de volgende lodge willen we de in de reisgids beschreven doorsteek nemen, maar als we moeten kiezen tussen een doorwading waarbij je met je schoenen al diep in de modder zakt en een gammel uitziende brug keren we om en gaan toch maar voor de langere route. Op de volgende plek maken we aan het einde van de middag een tocht over de rivier de Rupununi  (video).

Omdat de Braziliaanse douane in het weekend dicht is moeten we een dag wachten voor we de grens over kunnen en een tijdelijk in oerbewijs voor Dappere Dodo kunnen krijgen. We rijden naar Lethem, de grensplaats, vol met winkels voor shoppende Brazilianen, vooral kleding. Daarna vinden we een overnachtingsplek bij een waterval. Het zou Guyana niet zijn als er iemand op kwam draven om de community fee en liefst nog wat meer te incasseren.

Guyana is een mooi land, Georgetown, de hoofdstad is niet bijzonder. Mensen zijn beleefd (iedereen stelt zich voor en komt een hand geven), maar niet zo spontaan. Het is ook een duur land: alle toeristische activiteiten zijn zeker drie keer zo duur als in Suriname.

​Tot Manaus is de weg in Brazilië geasfalteerd; het wordt nu vooral kilometers maken. Twee uiterst vriendelijke maar niet erg efficiënte dames bij de Braziliaanse douane zorgen ervoor dat we een uur nodig hebben om de grens over te komen. We steken de evenaar over naar het zuidelijk halfrond. Omdat er geen goede kampeermogelijkheid is nemen we een kamer in het Ibis-hotel; wel weer eens lekker, wat luxe. Bij Manaus komen de Rio Negro uit het westen en de Amazone uit het zuiden samen. Als we overvaren zien we de stromen parallel lopen en niet mengen: de Amazone is grijs, de Rio Negro veel helderder. Dan beginnen we aan de beruchte BR-319, de weg van bijna negenhonderd kilometer van Manaus naar Porto Velho. De weg is in de jaren zeventig aangelegd, maar lang nauwelijks onderhouden, zodat op de meeste plekken het asfalt verdwenen was en veel bruggen instortten. Het stuk dat we rijden valt mee: de eerste tweehonderd kilometer is asfalt, variërend van net nieuw tot grote gaten. Maar 's nachts begint het te regenen en hoewel we dachten een regenbestendige kampeerplek uitgezocht te hebben komen we tenauwernood weg. Daarna zijn we toe aan het slechtste stuk van de BR-319, een weg die afwisselend bestaat uit kleine stukjes asfalt, stukjes met asfaltbrokken, zand en glibberige klei. Maar er wordt wel aan de weg gewerkt; bijna alle bruggen zijn hersteld en de paar plekken waar dat niet zo is leveren geen problemen op. Al met al is het goed te doen, maar vooral ver: een lange amazonezit. Op het laatste stuk van de BR-319 naar Porto Velho verdwijnen de jungle en de plassen met daarin verdorde palmen die we eerder steeds zagen en maken plaats voor boerderijen met grote stukken grond. Het secundaire bos, plekken waar gekapt is, die na enkele jaren landbouw verlaten zijn en waar jungle is teruggekeerd zien we ook steeds minder. De kwaliteit van de onverharde weg wordt steeds beter en gaat over in asfalt, waardoor we flink opschieten en met de lunch in Porto Velho zijn. We hebben de BR-319 dan in tweeëneenhalve dag helemaal afgelegd,  zonder noemenswaardige problemen.

Na vijf dagen rijden nemen we een rustdag en beginnen ons in te lezen in Ecuador en Colombia. Een probleem met de achterverlichting dat er even was en weer verdween blijkt hardnekkig te zijn teruggekomen. Jan besteedt daarom de hele middag aan de reparatie, dus een echte rustdag wordt het niet. Het laatste stuk richting Peru is een goede maar saaie weg. Tot de jaren zestig van de vorige eeuw was het gebied jungle,  toen zijn de ondernemers en avonturiers binnen getrokken. We zien nu veeteeltgebied en veel ongebruikt land, omdat de grond toch niet zo vruchtbaar bleek te zijn. Aan de overkant van de rivier waar we langs rijden zien we Bolivia. We rijden het laatste stuk Brazilië en komen weer terug in Peru; zonder hindernissen komen we de grens over. Niemand maakt bezwaar als we onze lunchtafel voor het douanegebouw opzetten terwijl we wachten tot de douane klaar is met lunchen. 

Wanneer we weer internet hebben lezen we dat Jeroen Tiggelman, een fanatiek overlander die we in Afrika en in Nederland ontmoet hebben is overleden. Hij was 43.

Brazilië is een prettig land om te reizen. De infrastructuur is in het algemeen goed ontwikkeld en de mensen zijn bijna altijd heel vriendelijk en geïnteresseerd. De grootste nadelen zijn dat er heel weinig mensen zijn die iets anders dan Portugees spreken en zich ook niet kunnen voorstellen dat er mensen zijn die geen Portugees spreken en dat het land zo ontzettend groot is, waardoor je heel veel kilometers aflegt tussen de bezienswaardigheden.

​Het landschap in het laatste stuk Brazilië was een aaneenschakeling van grote boerderijen, hoewel wel afwisselend met veel losstaande bomen. Het land in Peru is direct anders, minder gebruikt met prachtig lichtgroen gras. Als we richting Andes gaan verandert de omgeving dramatisch. De omgeving in het Peruaanse Amazonegebied is deprimerend: huisjes van slecht passende planken en zeil, op veel plekken langs de weg vuilnis, rommelige winkeltjes en hobbelige straten met plassen. We gaan langzaam omhoog tot we uiteindelijk een pas van 4850 meter bereiken.  We zien nu uitsluitend door de zon verweerde indiaanse gezichten, vrouwen met kinderen in gekleurde gestreepte doeken op hun rug en bolhoeden of grote platte hoeden, ieder dorp heeft zijn eigen hoofddeksel. Sommige vrouwen lopen met een spintol op straat te spinnen. Lama's grazen en kinderen hoeden een paar schapen. Een oude man loopt gebogen met hout op z'n rug. Op de achtergrond schittert een met sneeuw bedekte bergrug in de avondzon. De Peruanen hier zijn veel afstandelijker dan Brazilianen. Geen voorbijgangers meer die een praatje komen maken, maar mensen die op ruime afstand kijken en weglopen als je iets tegen ze zegt of naar ze zwaait. Overdag is het nog lekker warm, maar 's nachts worden we er op onaangename wijze aan herinnerd dat we weer op 3600 meter zijn. Wat is het koud na de Amazone!

In Cusco gaan we eerst naar het centrum voor traditionele textielbewerking, met demonstraties, gereedschappen etc. Via een bijzondere kerk met nissen van houtsnijwerk met klassieke, maar ook modernere beelden en afbeeldingen gaan we op zoek naar de lunch. We komen in een straat waar de restaurantjes een driegangenmenu aanbieden voor PEN 5 (€1,25). We lopen eerst door omdat we niet geloven dat het iets kan zijn, maar als meerdere restaurants hetzelfde aanbieden en we Peruanen zien zitten eten proberen we het ook. De lunch zal geen Michellinster opleveren, maar is goed te eten.

Pisac heeft twee highlights: de zondagsmarkt en de opgraving. Het groente-, fruit- en bloemendeel van de zondagsmarkt is een levendig gebeuren van Peruanen die vaak nog in traditionele kleding uit de omliggende dorpen gekomen zijn en dat aan Bolivia doet denken. Een groot deel van de verdere markt is dagelijks aanwezig en gericht op toeristen met kleding, tassen, etc. Doordat we van dichtbij gekomen zijn (hoewel we drie kwartier moesten wachten op een collectivo die plaats had) zien we de markt voordat de busladingen toeristen uitgestort worden. De acheologische site is groot en ligt prachtig in de bergen. Hij heeft niet zo de naam, maar wij vinden hem eigenlijk mooier dan Machu Pichu. Je kunt een wandeling van ongeveer vijf steile kilometers maken door de site, maar daar beginnen we maar niet aan. Het landschap is opvallend: kleine veldjes met verschillende gewassen, perfect onderhouden terassen op de steile hellingen, afgewisseld met dorpjes. Het einde van de dag is moeizaam: pas op de vierde kampeerplek uit iOverlander kunnen we net voor donker en in de stromende regen terecht en een highlight is het nog niet: een bewaakt en omheind parkeerterrein in Ollantaytambo met alleen een toilet.

De archeologische site Ollantaytambo is een groot, indrukwekkend complex met een militair en een ceremonieel deel en met prachtig aangelegde terassen. De Inca's moeten van klimmen gehouden hebben, want het lijkt wel of ze altijd tegen steile hellingen opbouwden. De volgende stop oop onze route terug naar Cusco is Moray, een prachtig terassensysteem met eigen microklimaat. Daarna naar Salinas, een plek waar ook nu nog zout gewonnen wordt. Hier zijn honderden kleine bassins tegen de helling opgebouwd die gevuld worden met zouthoudend water uit de bergen via een ingenieus kanalensysteem en waarin na verdamping zout overblijft.

Het is regentijd en dat betekent meestal 's ochtends zon met wolken en 's middags regen. We gaan daarom vroeg  Cuzco in, omder andere naar een kleurrijke overdekte markt en het Inca-museum, dat we overigens niet zo bijzonder vinden. De vorige keer dat we in Cusco waren hebben we corcenille gekocht, een natuurlijke kleurstof die Margriet gebruikt om textiel te verven en die in Nederland onbetaalbaar is. We gaan er weer naar op zoek, maar we vinden het niet. We kopen wel een mooi wandkleed; we hadden iets vergelijkbaars de vorige keer ook al zien hangen, maar het toen niet gekocht, omdat we het te duur vonden. Duur is het nog steeds, maar we besluiten het toch maar te doen.

We rijden de Andes uit, eerst een stuk door een rivierkloof met mooie uitzichten, daarna een aantal passen over. Met het klimmen uit de vallei bij Cusco naar 4600 meter werd het landschap kaler en kaler. We komen door wat stoffige, troosteloze dorpjes waar mensen in dikke kleren lopen. We begrijpen niet wat ze beweegt om bijna op de top te gaan wonen. Als we aan de westkant van de Andes weer naar beneden gaan, tot zeshonderd meter in Nasca,  blijft het kaal: we hebben het vochtige, vruchtbare weer ingeruild voor woestijn. Maar we missen de koude nachten en dagelijke regen van Cusco niet echt en kunnen de blauwe lucht heel goed verdragen. De weg naar beneden is steil en loopt steeds naast een diepe afgrond. Er staat op veel plekken geen vangrail en er zijn weinig waarschuwingsborden, maar de talloze kleine huisjes met kruisen en bloemen langs de weg, soms wel tien in één bocht, hebben minstens zoveel effect als waarschuwing.

Het Museo Didactico Antonini in Nasca met opgravingen uit de omgeving. De beschilderingen van aardewerk zijn veel gevarieerder en verfijnder dat het materiaal van de Inca's dat we in Cuzco zagen. De Inca's waren vooral veroveraars.

Het water op de barge over de Amazonedelta tussen Belém en Macapá is zo rustig dat we in Dappere Dodo net zo goed slapen als op de camping (video). We maken ons eigen ontbijt, want het verstrekte ontbijt bestaat uit alleen broodjes met boter en koffie. We hebben onze campingstoelen op het dek gezet en laten de oevers aan ons voorbij trekken, weelderige bomen en planten die niets aan warmte en water tekort komen. Her en der komen huisjes op palen met een steiger langs. Kinderen peddelen in kleine bootjes en zwemmen in het water. Medereizigers hebben hun hangmat onder een oplegger vastgemaakt en liggen zo in de schaduw. Een van de bemanningsleden loopt rond met een unster en komt even later terug met een vis van minstens een halve meter; blijkbaar iets gehandeld met een van de bootjes die af en toe enteren. Om tien uur blaast de kok op zijn fluitje: de lunch is klaar. Om vier uur gebeurt hetzelfde voor het diner. Het menu is steeds ongeveer hetzelfde. We eten aan een soort keukentafel waarna iedereen zijn eigen bord afwast. De dag eindigt met een anticlimax als blijkt dat de telefoon van Jan gestolen is. Nog voor de zon op is komt de boot aan in Macapá en iets over half zeven rijden we. Macapá ligt op de evenaar; we reizen voor het eerst sinds Namibië weer op het noordelijk halfrond, maar we zien hier geen borden, strepen of mensen die proefjes doen met waterkolkjes. De weg is grotendeels goed en rustig, zodat we flink opschieten richting Frans Guiana en overnachten op een open plek in het bos.

​Na onze eindeloze reis door Brazilië steken we de grens over naar Frans Guiana. Het is is op en top Verweggistan: er ligt een brug tussen beide landen die sinds twee jaar klaar is, compleet met douanekantoren etc., maar is gesloten. Er is een touw over de met onkruid begroeide weg gespannen en een politieagente deelt ons mede dat de doorgang verboden is. We kunnen wel met de boot, die gaat één keer per dag; de prijs voor de overvaart ligt tussen €80 en €200, afhankelijk van het aantal overstekende auto's. We zouden graag weten hoeveel daarvan betaald wordt om de brug dicht te houden. De boot zit helemaal vol, d.w.z. acht auto's, dus we betalen het laagste tarief. Voor het zover is moeten we nog de grensplaats door om op twee plekken stempeltjes halen.

​Je waant je in Frans Guiana werkelijk in Frankrijk, alles is Frans: Franse verkeersborden, vangrails, snelheidsbeperkingen die niet alleen beginnen maar ook weer ophouden en Carrefour-supermarkten.  We kopen nog even wijn en camanbert en zoeken direct over de grens een bushcamp, weer een prima plek in het bos. De eerste honderdvijftig kilometer die we rijden richting Cayenne, de hoofdstad, komen we geen dorp tegen. We rijden alleen door tropisch bos en steken grote rivieren over. Eén keer worden onze paspoorten gecontroleerd; Frans Guiana schijnt een populair toegangspunt tot de EU te zijn. We nemen een motel omdat we eindelijk wel weer eens een douche willen en een veilige plek in de buurt van Cayenne zoeken. Het is duur en onvriendelijk. Cayenne is veel minder Frans: vervallen vergane glorie, rommelig, Caraibisch; het is niet aantrekkelijk. We kijken voor de toeristenkaart van Suriname, een autoverzekering en een vervanger van Jan's gestolen telefoon, maar de missie is niet succesvol: het Surinaamse consulaat is net dicht, we zien geen enkele winkel die telefoons verkoopt en een verzekering voor een maand kost €224. Daar denken we dus nog maar even over na. De volgende dag zijn we succesvoller met de toeristenkaarten: twee paspoorten en zestig euro inleveren bij het consulaat, een half uur later staan we buiten met de papieren.

We rijden naar de Marowijne, de grensrivier met Suriname, maar als we aankomen is de laatste ferry al vertrokken. De man van de paspoortencontrole raadt ons aan voor het politiebureau vlakbij aan het water te overnachten en heeft zijn collega al gebeld als we er aankomen. De collega staat als een welkomstcomité klaar. Later raken we met hem aan de praat. Hij is voor vier jaar uitgezonden en mag ter compensatie een jaar eerder met pensioen; de normale leeftijd is 56. Hij droomt ervan om op dezelfde manier te reizen als wij, maar heeft gemengde gevoelens over zijn werk: enerzijds trekt het werken in een totaal andere cultuur, anderzijds is er het grotere gevaar, omdat mensen sneller geneigd zijn al voor een kleine buit veel geweld te plegen. Hij werkt bij de illegale-immigratiebestrijding, volgens hem dweilen met de kraan open.

www.youtube.com/watch?v=XLpx1FRGVzsWe staan als eerste bij de ferry over de Marowijne: er gaan maar zes auto's op en we hebben geen zin om langer te wachten. We worden beloond met een echt uitreisstempel uit de EU. We rijden voor het eerst sinds Namibië weer links (de historische achtergrond moeten we nog uitvinden) en gaan naar een camping in de buurt van Paramaribo. Het is leuk om iedereen te kunnen verstaan en alle borden te kunnen lezen, het voelt alsof je een beetje thuis komt. Suriname is dun bevolkt: we komen niet door dorpjes en zien weinig huisjes. We zien her en der vrolijk geschilderde moskeeën met kleine minaretten, waarvan sommige niet zouden misstaan in de Efteling. Een auto haalt ons toeterend en knipperend in en signaleert dat we moeten stoppen. Het blijken Guy en Claudie te zijn die we voor het eerst tegenkwamen in Zuid Argentinië en daarna nog regelmatig in Chili en in Bolivia. Ze zitten zes weken vast omdat ze op nieuwe banden uit Europa wachten. We horen dat we een opportunity gemist hebben. We hadden berekend dat we net te laat waren voor een satellietlancering in Kourou (waar driekwart van alle satellieten wereldwijd gelanceerd worden), maar die bleek een dag uitgesteld te zijn i.v.m. het weer, zodat we Kourou net voorbij waren toen de lancering plaatsvond.

We genieten van de weelderige planten en bloemen overal. We genieten ook van de Nederlandse elementen in Suriname. Natuurlijk is het leuk om iedereen te kunnen verstaan en gemakkelijk een praatje te maken met all hartelijke en geïnteresseerde mensen. De camping met restaurant wordt gerund door Jelle en Netty, Nederlanders  die jaren over de wereld gezeild hebben voor ze in Suriname neerstreken. Het is niet alleen een verplichte plek voor overlanders, maar ook voor langeafstandzeilers (overzeeërs?). Het is de stamkroeg voor in de buurt wonende Nederlanders die iedere avond even langskomen om bij te kletsen. Wij sluiten ons van harte aan. Het is ook leuk om in de winkel echte oude kaas, krentenbollen, drop en droge sherry te kunnen kopen. Twee winkels zijn ons aangeraden om hun Nederlandse assortiment. En inderdaad, het bijna Albert Heijn; zo'n assortiment hebben we niet meer gezien sinds we drie jaar geleden de Duitste grens over gingen: beschuit, vruchtenhagel, gerookte makreel. Er schijnt zelfs zoute haring te zijn, maar die vinden we niet. Het land heeft ook iets treurigs door de economische neergang: de Surinaamse dollar is in driekwart jaar de helft minder waard geworden en winkels zijn niet zo goed gevuld als vroeger. Er wordt veel gemopperd op de regering die het afsluiten van een staatslening om een eerdere staatslening af te betalen als grote overwinning presenteert.

We praten bij met Guy en Claudie die we al zo vaak zijn tegengekomen, maar nog nooit uitgebreid gesproken hebben. Zij reizen van west naar oost door de Guyana's, wij van oost naar west, dus prima voor het uitwisselen van praktische informatie. We hebben een paar ontzettend gezellige dagen met Marco en Yvonne: vestiging Domburg van de LandCruiserclub. Marco en Yvonne maken een soortgelijke tocht door Zuid Amerika als ons noordelijke deel, maar in tegengestelde richting.

Paramaribo heeft een heel ander karakter dan de steden waar we eerder deze reis geweest zijn (video). Veel grote houten gebouwen, soms goed in de verf, soms vervallen. De straatnamen zijn ook leuk: Jodenbreestraat, Wagenwegstraat, Domineestraat. Het is lang geleden dat we zoveel dingen zagen die we niet kennen als op de centrale markt. Daarentegen zijn tomaten een delicatesse. Via straten vol met houten huizen met bewerkte balkons en een prachtige kerk van helemaal hour komen we bij Fort Zeelandia. Het is de plek waar de Nederlanders hun eerste nederzetting  stichtten, maar ook waar de beruchte decembermoorden plaatsvonden. De tentoonstelling, alleen in het Nederlands, geeft een goed overzicht van de Surinaamse geschiedenis. Voor nog geen vijf euro eten we met z'n tweeën nog een keer prima roti. Op zondag gaan we vroeg de stad in voor de vogeltjesmarkt, maar we zijn toch te laat. Het is opvallend in Suriname hoeveel mensen met vogelkooitjes sjouwen. We gaan nog even naar de dierentuin, een beetje deprimerend met kleine hokken.

Vanuit Paramaribo kunnen prima uitstapjes gemaakt worden: naar Frederiksdorp (video), een gerestaureerde koffieplantage met prachtige, statige huizen die nu omgebouwd worden tot toeristenaccommodatie, naar Margaretha, een creools/Hindoestaans dorpje, ontstaan toe personeel voor de plantage gehuisvest moest worden, naar Palulu, een jungle camping met een prachtige plek midden in het bos, naar Peperpot, een plantage die is omgevormd  tot natuurgebied en ter gelegenheid van de verjaardag van Margriet een dolfijnen-/sunset boottocht met hapjes, drankjes en volop dolfijnen. Twee vergane treinwagons en een locomotief bij wat ooit station Onverwacht was is alles dat over is van de spoorweg die ooit werd aangelegd om bauxiet te vervoeren. Voor de rondleiding bij een vlinderkwekerij belanden we tussen een reisgezelschap van oudere Brabanders. We zouden qua profiel in de groep moeten passen, maar toch...nee liever niet. Door de vlinderkwekerij worden rupsen, slangen en schildpadden gekweekt voor dieren- en vlindertuinen in Noord Amerika en Europa. Zelfs de kunstmest wordt ingevoerd uit Nederland. De specialiteit van het kleine Koto Museum is hoofddoeken zoals die gedragen werden door Creoolse vrouwen. Door de gesteven katoenen doeken op een bepaalde manier te vouwen of een bepaalde naam te geven werden aanwijzingen aan vriendjes gegeven, ruzie tot uitdrukking gebracht en roddels over huwelijk en vreemdgaan de wereld in geholpen. De mimiek en manier van vertellen van de rondleidster maakt het extra leuk. Verder is het klusjesdag: achterstallige was doen, gastanks vullen en kopieën laten maken. Weg naar Zee is een hindoe-bedevaartsoord bij Paramaribo aan de kust. Het is een kleurrijk geheel. Er zijn veel vogels, vooral reigers, maar niet de beroemde rode ibis. We wandelen nog een stukje, maar het is zo'n vuilnisbelt dat we snel weer naar ee auto gaan. Dat mensen hier kunnen leven. Ook bij de hindoe-crematieplaats een stukje verderop zien we alleen reigers. We lunchen bij een rotirestaurant dat speciaal is aanbevolen en inderdaad, de roti is uitstekend.

Aansprakelijkheidsverzekering
Wanneer we Suriname inkomen moeten we Dappere Dodo bij de douane parkeren en eerst een aansprakelijkheidsverzekering gaan kopen voordat we een tijdelijk invoerbewijs krijgen. We lopen een paar honderd meter in de richting die de douane heeft aangegeven tot we bij een winkeltje komen dat verzekeringen verkoopt. De deur is nog op slot en een vrouw veegt de vloer. Ze doet open en we vertellen wat we willen. "Verzekeringen doet mijn dochter en die zit nog in bad. Zodra ze klaar is komt ze." Ze zet twee stoeltjes voor ons buiten en gaat verder met dweilen. Na een minuut of tien verschijnt de dochter. Die begint moeilijk te kijken. "Ik kan op dit moment geen verzekeringen voor een maand verkopen, alleen voor een jaar. Ik heb gisteren mijn laatste formulier voor een maandverzekering gebruikt. De bank tegenover kan het wel." Bij de bank staat een rij mensen te wachten voor een deur met een bewaker ernaast in een militair uniform die steeds aanwijst wie als volgende naar binnen mag. Maar wij mogen direct naar een dame in een kantoortje met air conditioning. "We hebben nog geen Surinaamse dollars, kunnen we in euro's betalen?" "Nee, dat kan niet." "Kunnen we bij u wisselen?" "Ja, dat kan." Ze kijkt op haar scherm. "Ik heb de koersen van vandaag nog niet, dus ik kan niet wisselen. Maar als u even naar de kruidenier naast de bank gaat, die wisselt wel." We komen terug met geld. "Nu moet u bij  de kassier gaan betalen." Zo belanden we alsnog in de lange rij. Als we het verzekeringsbewijs krijgen zien we dat het chassisnummer verkeerd is. Ze belt naar de verzekeringsmaatschappij. "Het geeft niet, de douane kijkt er toch niet naar." Zo hebben we nu een verzekering voor een maand die zestien euro kost en maximaal zesduizend euro uitkeert.

De Brownsberg Nature Reserve is een van de best bereikbare natuurgebieden in Suriname. De hoge bomen in het oerwoud blijven indrukwekkend, maar we zien weinig dieren: apen en grote hagedissen.

Ayuni ligt aan het einde van de weg van Paramaribo naar het zuiden. Al het verdere vervoer gaat per korjaal. Een korjaal is een lange, slanke ondiepe boot die bruikbaar is op de rivieren met stroomversnellingen en keien. We gaan een paar dagen naar Pikin Slee aan de Surinamerivier. We willen Dappere Dodo niet onbewaakt bij het haventje laten staan en vinden een plek op het terrein van een polikliniek. "Je moet naar Louwtje vragen, dat is de bootsman." is ons gezegd. We vinden hem; hij zegt ons te wachten in de schaduw. Na twee uur is een ontzettende berg bagage waaronder twee hardhouten deuren ingeladen en zijn alle passagiers er. Het is een mooie tocht over de Surinamerivier, die uiteindelijk vier uur kost (video). Dat is veel meer dan we verwacht hadden; het is zonder drinken en lunch toch wel een hele zit op de houten bankjes van de boot. Als we twee dagen later terug gaan kost dezelfde tocht iets meer dan twee uur (video). We komen langs eindeloze jungle met hier en daar een dorpje. Vrouwen wassen in de rivier en doen er de vaat of maken vlees school. Blote jongetjes rennen gillend van een zandbank af de rivier in. Twee keer moeten we uitstappen en een stuk lopen omdat het water te ondiep is.

In Pikin Slee (video) is zelfs een museum over de historie van de Marrons. Het is door lokale mensen opgericht; een Nederlandse vrouw is coach. Ook in Pikin Slee is de crisis goed voelbaar. Er is geen  diesel voor pompen en electriciteit. Waterkranen die op veel plekken staan opgesteld werken niet, zodat vrouwen in de droge tijd drie kwartier moeten lopen om kreekwater te halen. Ze komen terug met een teil van veertig liter op hun hoofd. In de regentijd word regenwater opgevangen. We zien tractoren en twee auto's. Ook die zijn in stukken per korjaal aangevoerd.

Twee dorpen verder ligt Boto Pani (video). Het pad erheen is alleen geschikt voor voetgangers en brommers en gaat door de jungle. We komen door een paar andere dorpjes die vooral Christelijk zijn. Het is wat welvarender en wat eenvoudiger om foto's te maken. Wel zien weer het water halen in de kreek en wassen en afwassen in de rivier (video).

Marrons zijn gevluchte slaven. Pikin Slee is een Marron-dorp waar vooral Marrons wonen die nog een traditionele Westafrikaanse religie aanhangen. Iedereen heeft er kostgrondjes. Dat zijn stukken oerwoud van maximaal een hectare die leeggekapt en gebrand worden. Er  wordt twee jaar iets op verbouwd, maar omdat de grond arm is en niet bemest wordt is het kostgrondje dan uitgeput en kan het zes jaar niet gebruikt worden. Leiderschap van deze Marrons erft over langs de vrouwelijke lijn maar op de hogere niveaus zijn uitsluitend mannen. Vrouw en man houden hun eigen huis en kiezen waar ze slapen. De vrouw kookt het eten en brengt het naar de man, maar ze eten niet samen. Een man kan meerdere vrouwen hebben, maar een vrouw kan wel bij de man weglopen. Wanneer vrouwen menstrueren (volgens de gids waren ze dan ziek) moeten ze in een apart huis verblijven. Uithuweling komt niet meer voor. Er is een strikte taakverdeling tussen mannen en vrouwen: mannen kappen kostgrondjes en planten er gewassen. Ze moeten kleding betalen en school betalen en gaan daarom vaak werken in de stad. Vrouwen koken, halen water en wassen. Aan de kleding is de huwelijkse staat te zien. In het dorp is een lagere school in dorp, voor hoger onderwijs moeten kinderen naar Paramaribo. Ze wonen dan vaak bij familie. Er wordt geen vee gehouden, er zijn alleen wat kippen voor eieren en ceremonies. Ziekte wordt nog steeds aangepakt met traditionele kruidengeneeskunde, alternatief is de polikliniek twee dorpen of het vliegtuig naar Paramaribo. 

In Itaúnas, aan zee komen in het hoogseizoen veel backpackers, maar nu is het rustig. Iedereen die een tuintje heeft zet een bord "Camping" neer, maar bijna overal kunnen alleen tentjes terecht; er is er maar één geschikt voor campers.

Caravelas, een vissersdorpje vanwaar een boottocht naar een maritiem natuurgebied gemaakt kan worden is een schilderachtig plaatsje in een gebied met een geweldig klimaat. Families zitten op plastic stoeltjes voor hun huis, een vrouw manicuurt haar nagels in het raamkozijn, met alle flesjes in de vensterbank, vissers doen het laatste onderhoud aan hun boten, auto's rijden met keiharde muziek voorbij, mannen zitten voor de bar aan een pilsje, jongens trappen een balletje, mensen fietsen door de straten op felgekleurde fietsen en een vrouw knuffelt op een stoel voor haar huis een heel klein hondje. Onze kampeerplek is midden in het stadje en voor het eerst worden we geconfronteerd met de beruchte nachtelijke Zuidamerikaanse weekendluidruchtigheid: tot half vier 's nachts disco in de buurt, auto's met de CD-installatie op twaalf en een late thuiskomer die net naast ons een stuk van zijn auto afrijdt. De volgende dag vinden we een rustiger plek: een resort waar een campingdeel aan toegevoegd wordt. Het is nog niet klaar, maar we kunnen kamperen onder de palmen vlakbij het strand met naast ons een groot zwembad en met een douche/toilet voor onszelf. Hier moeten we het twee dagen zien uit te houden, totdat we met de geboekte boottocht mee kunnen. Nou, dat lukt. Het is een minuut of twintig wandelen naar het dorp. Aan het strand liggen vissersbootjes. Er zijn niet veel mensen. Mannen en een enkele vrouw zijn bezig visnetten schoon te maken en pompen een boot leeg. Een uit elkaar gehaalde motor ligt ernaast. Vis is niet te zien, die is waarschijnlijk al bij zonsopgang afgevoerd. In het dorp is één supermarkt en één bakker, er zijn wel een paar café's. De vrouw die ons broodjes verkoopt heeft duidelijk last van de warmte, hoewel het nog vroeg is. Ze heeft ook het verkeerde postuur voor het klimaat en het produkt dat ze verkoopt.

Het Parque Nacional Marinho dos Abrolhos ligt zo'n zeventig kilometer uit de kust. De highlight is walvissen en daarvan zien we er veel. Wanneer we naar de staart van een exemplaar kijken zien we al de fonteinen van een paar andere. Het is een vaart van ruim drie uur enkele reis met prima catering, waaronder onbeperkt fruit. Het is gezellig met alle vrolijke Brazilianen; komt die Afrikaans aandoede vrolijkheid van het DNA van uit West Afrika overgebrachte slaven? In de staat Bahia, waar we nu zijn woont de grootste concentratie. De vaart eindigt bij een paar ruige, grotendeels onbewoonde eilanden. We snorkelen, maar dat is niet bijzonder: de score is één vis.

We rukken ons los van ons heerlijke resort aan zee en rijden door afwisselend landschap een stuk naar het noorden. Hoewel we bij een tankstation overnachten worden we wakker van de vogels en niet van de vrachtauto's. Door dorpjes met klinkerstraten en weelderig groen (palmen en bananen zijn een soort onkruid hier) rijden we naar Valença. We hebben geen informatie over een camping, maar als we de plaats binnen rijden worden we aangesproken door jongens van de toeristeninformatie op de fiets. Een van hen rijdt voor ons uit en tot onze verbazing belanden we op een mooie camping. De highlight zou bouw met de hand van houten boten moeten zijn, maar na Oman, waar we de bouw van klassieke dhows gezien hebben valt dat wat tegen.

Volgens de Rough Guide is Salvador de gevaarlijkste plaats van Brazilië en met Valparaiso nog vers in het geheugen zijn we extra voorzichtig met wat we meenemen en waar we lopen. Het gaat allemaal prima met politie die in het centrum volop aanwezig is. Salvador heeft een mooi oud centrum en de meest vergulde kerk van Brazilië met ook nog azulegos, de Portugese delftsblauwachtige schilderingen (video). São Christóvão is ook een koloniaal plaatsje, maar anders dan wat we eerder zagen. Niet alles perfect geschilderd, niet overal restaurantjes en souvenirwinkels en geen kaartjesverkoop voor de kerken, maar een slaperig plaatsje vol historische gebouwen waar geen enkel onderhoud aan gebeurt. Zwart van de schimmel en met afbladderende verf, maar wel sfeervol.

Verder naar het noorden rijden we voornamelijk de BR-101, de hoofdverbindingsweg van zuidoost naar noordoost Brazilië. Het is en eentonige weg met kilometers suikeriet, een paar tientallen kilometers van de kust. We vragen ons af welke combinatie van beleid, corruptie, bestuurlijke incompetentie en wedijver tussen staten tot de BR-101 in zijn huidige toestand geleid heeft. Sommige stukken zijn prachtige vierbaansweg, sommige stukken tweebaans met opgelapt asfalt. Op sommigè stukken liggen wel vier rijstroken, maar worden er maar twee gebruikt, terwijl de andere twee in uiteenlopende staat van degeneratie verkeren. Maar op weer andere plekken wordt hard gewerkt aan de aanleg van compleet nieuwe rijstroken. Viaducten liggen geïsoleerd in het land en verbinden niets met niets. Je moet trouwens goed opletten om te weten wanneer je op een twee- en wanneer op een vierbaansweg rijdt, met zo'n ongebruikt stuk weg ernaast. Opletten is trouwens ook hard nodig om niet verrast te worden door verkeersdrempels die onaangekondigd midden op de snelweg opdoemen.

In Recife overnachten we op een plek die we hebben uitgekozen op basis van een beknopte omschrijving in iOverlander in het Portugees. Het blijkt een stadsparkje te zijn. Normaal overnachten we er niet zo graag op dit soort plekken, maar het wemelt van de politie en bewakingspersoneel, terwijl overal camera's hangen. We voelen ons dan ook volstrekt veilig. Het is een drukke, maar levendige plek. We zoeken de volgende dag iets beters, maar het is de dag van mislukte campings. We gaan naar een in iOvedlander aangegeven camping in Recife, maaf daar is niets. Een andere camping die we op internet vinden is alleen een klein tuintje waar Dappere Dodo niet kan komen. We besluiten daarom om Recife over te slaan, Holinda met een goed onderhouden oud centrum te bekijken (video) en dan naar een camping noordelijke te gaan. De camping noordelijker blijkt gesloten. We worden verwezen naar een andere plek,  maar ook daar is geen camping. Uiteindelijk brengt iemand ons naar een plek waar er wel een is. Met behulp van een gasfles van de campingbaas vullen we er voor het eerst een eigen gasfles door overgieten. Dat gaat prima.

Een stukje verder naar het noorden is Praia da Pipa. De laatste kilometers gaan over een klein binnendoorweggetje waarbij we een rivier oversteken met een houten vlot waarop één auto past en dat met de hand naar de overkant geboomd wordt (video). Bij Praia da Pipa is een van de mooiste stukken kust tot nu toe, met kliffen en wit strand. Er is het Santuário Ecológico de Pipa, een stukje Atlantisch oerbos, met een mooi uitzicht over de kliffen en de oceaan.
We onderbreken het kilometers maken naar het noordwesten met een bezoek aan de grootste cashewboom ter wereld. Het is meer een parkje dan een boom met overal uit de grond komende staken. We eindigen met wildkamperen op een prachtige plek: een meertje vol vogels waarachter de zon ondergaat en waarin kinderen spelend in een bootje rondvaren. Het silhouet van het kerkje dat op het hoogste punt van het dorpje verderop staat steekt af tegen de rode lucht.

We hebben van andere reizigers gehoord dat je na Fortaleza een stuk over het strand kunt rijden; dat willen wij ook wel eens proberen. Op het eerste stuk rijden vaak buggies, zodat het gemakkelijk is het beste spoor te volgen. Dat gaat prima en is heel mooi. We moeten één keer een grotere rivier oversteken. Er gaat een pontje dat één auto tegelijk kan vervoeren en als we aankomen zijn we nummer acht in de rij, zodat de zon onder gaat wanneer we aan de beurt zijn (video). We rijden de volgende dag verder langs het strand en zien kans om in één dag meer vast te komen zitten met Dappere Dodo dan de hele reis tot nu toe. Het is afgaand water maar nog vrij hoog, dat maakt alles een stuk lastiger. We graven ons in omdat we een pad iets te dicht langs het water kiezen en hebben voor het eerst sinds Dubai de zandplaten nodig. We ontdekken dat de lier niet meer werkt evenals de diff lock voor, terwijl we die nota bene voor we drie jaar geleden op reis gingen nog uitgeprobeerd hebben. Uiteindelijk komen we met veel gegraaf toch los. We rijden een stukje verder en als het spoor weer erg slecht wordt besluiten we dat het strandrijden mooi geweest is en dat het maar weer asfalt moet worden. We willen keren en rijden ons met het differentieel en de ophanging van een schokbreker achter klem op een groot stuk boomstam. Wanneer we een poos bezig geweest zijn om Dappere Dodo op te krikken om met een zandplaat weg te komen krijgen we hulp en worden we eruit getrokken met de lier van een auto waarvan we het merk hier niet durven te vermelden.

De weg verder naar het noordwesten is een eentonige weg met voortdurend begroeiing van halfhoge struiken en af en toe een dorpje. De sfeer wordt tropischer: we zien weer vrouwen wassen in de rivier, meer landbouw met paard en wagen en meer rondhangende mannen dan in het zuiden; vrouwen dragen af en toe weer lasten op hun hoofd. In aanloop naar lokale verkiezingen rijden overal auto's rond die een kandidaat aanprijzen. Dat gebeurt met affiches, maar vooral met veel lawaai. Het lijkt alsof iedereen alle luidsprekers die hij kon vinden in zijn achterbak of op een karretje gemonteerd heeft en daarmee nu met volume in de hoogste stand rondrijdt. We beginnen in het Amazone-landschap te komen, het landschap is groen en uitbundig doordat hier meer regen valt dan zuidoostelijker aan de kust en de lucht is warm en vochtig. Mensen zitten onder een boom of onder hun veranda te wachten tot de ergste hitte voorbij is.

Vlak voor we Belém binnen rijden horen we een politiesirene en piepende banden en zien we uit twee politieauto's minstens vijf agenten komen die allemaal hun pistool of geweer gericht houden op een autootje dat ze hebben laten stoppen. We blijven maar niet kijken hoe het afloopt.  In Belém gaan we als eerste achter de boot van Belém naar Macapá aan. Dappere Dodo is te hoog voor een gewone ferry, dus het wordt een "barge", een platte boot die voortgeduwd wordt, waarop we gelukkig zelf mee kunnen. Het gaat allemaal niet erg efficiënt, maar rond de middag is alles voor elkaar en kunnen we nog even sightseeen in Belém. Vooral de markt met zijn vele restaurantjes is interessant. De dag van vertrek is voornamelijk een dag van wachten. We doen nog wat boodschappen omdat ons maaltijden beloofd zijn, maar de catering op dit soort plekken altijd een verassing is.  We staan tussen de opleggers en zijn vrijwel de enige passagiers. Maar we staan buiten, kunnen het dak omhoog doen, in Dappere Dodo slapen en onze stoelen opzetten. 's avonds tegen achten, twee uur later dan gepland, varen we weg. In de lijn der verwachtingen is het diner rijk aan eiwitten (onbeperkt rundvlees) en koolhydraten (combinatie van rijst en spaghetti) en arm aan vitaminen (zoeken we nog naar). Omdat de boot zo groot is en we in de rivierdelta varen is er nauwelijks golfbeweging. Dit reist beslist comfortabeler dan op een volle passagiersboot. Het spijt ons alleen weer dat de communicatie zo moeizaam verloopt, het zou een prima plek zijn om eens wat te buurten met de Brazilianen.

In Bonito willen naar de Grota Azul, maar dat gaat met hindernissen. Als we een kaartje willen kopen blijkt dat je bij een reisbureau moet reserveren. Bij onze tweede poging hebben we een exact tijdsslot toegewezen gekregen, maar uiteindelijk vertrekt onze groep precies een uur te laat. Omdat alles verder heel geordend verloopt beginnen we ons af te vragen of we wel de goede tijd hebben en inderdaad, bij het overgaan naar een nieuwe Braziliaanse staat had de klok een uur terug gemoeten. De grot vol stalactieten en stalagmieten komt uit bij een kobaltblauw meer, prachtig. In en van de andere bezienswaardigheden, het Aquárium Natural bij Bonito kun je snorkelend een rivier vol met vissen een stuk afdrijven. Het is mooi en het snorkelt comfortabel in vergelijking met de zee: geen golven en geen zout water.

De winkels in dit stuk van Brazilië vallen tegen ten opzichte van Chili en Argentinië. De supermarkten hebben meestal een groot oppervlak, maar proberen qua breedte van het assortiment een combinatie van Albert Heijn, Blokker en de Boerenbond af te dekken. Samen met grote gangpaden, lege koelboxen, half gevulde groente- en fruitvakken en een brede uitstalling van aanwezige artikelen leidt dit tot een assortiment met weinig diepgang, waardoor we vaak misgrijpen.

De Pantanal is een gebied dat in de regentijd moeras is en in de droge tijd helemaal opdroogt; het is het gebied met de meeste fauna in Zuid Amerika. Hoewel we nog in de droge tijd zitten heeft het geplenst, zodat we alsnog door de modder kunnen ploeteren; jammer van het auto poetsen van een paar dagen geleden. Maar de hoeveelheid vogels die we zien is overweldigend. We maken met een gids een bushwalk, een "safari" (een auto/wandelcombinatie) en een boottocht over de rivier. Vooral de boottocht is mooi door de ongereptheid verder het gebied in, want in de buurt van de weg zijn regelmatig fazenda's, boerderijen voor veeteelt. We zien grote en kleine miereneters, neusberen, apen, een groep otters, herten, ara's, papegaaien en parkieten en heel veel kaaimannen. Een jaguar is ons niet gegund.

In Miranda, net onder de Pantanal, vinden we een ontzettend vriendelijke boerderij-lodge/camping. We worden meegenomen om apen te kijken in de omgeving en uitgenodigd voor de avondmaaltijd samen met de familie van de manager. Het blijkt een soort barbecue te zijn met heel veel vlees, wat cassave en verder niets. Brazilianen hebben toch een andere benadering van gezond eten dan wij. Maar het is leuk om een keer mee te maken; alleen jammer dat bijna niemand Engels of Spaans spreekt.

Brazilië heeft een gecombineerd 127 V / 230 V systeem en dat leidt tot volstrekte chaos. Sommige campings hebben het ene, sommige het andere, sommige beide. De stopcontacten voor 230 V zijn redelijk gestandaardiseerd, voor 127 V wordt soms een stopcontact gebruikt waar ook platte Amerikaanse stekkers in kunnen, soms ook dezelfde als voor 230 V. We waren bij een camping waar een label "110 V" bij een stopcontact hing. Toen we navroegen werd het label eraf gehaald en bleek het 230 V te zijn.Nadat we een tweepolige stekker vervangen hadden door een met randaarde bleek er spanning op de auto te staan. Het zal duidelijk zijn dat de universeelmeter onder handbereik ligt. 

We maken kilometers richting Atlantische kust door een gebied zonder campings. Overnachten bij een pompstation is dan een prima optie. Er is bewaking en er zijn dag en nacht faciliteiten voor truckers, zoals douches, toiletten en wifi. Bovendien loop je geen risico dat je je verslaapt als de truckers massaal bij het eerste daglicht vertrekken.

​Onze Nederlandse achterburen John en Joana zijn de kleinkinderen van Nederlandse emigranten in Brazilië; ze zijn er geboren en getogen. Ze zijn ook in Brazilië en we zoeken ze op bij de ouders van Joana in Campos de Holambra. Campos de Holambra is een van de latere "kolonies" van Nederlanders. Holambra (van Hollanders in Amerika, Brazilië), waar we later nog naartoe zullen gaan was de eerste. 

De eerste Nederlanders vertrokken in 1948 naar Brazilië. Katholieke gezinnen met tien of twaalf kinderen emigreerden, om toegang tot meer land te hebben, zodat ook de boerenzoons een bedrijf zouden kunnen beginnen. Verkenners waren vooruit gegaan en hadden namens de coöperatie van Nederlandse boeren een verwaarloosd landgoed met 5000 ha grond gekocht. Brazilië was een aantrekkelijk doel omdat in tegenstelling tot bijvoorbeeld in Canada en Australië het vormen van kolonies toegestaan was. De Nederlandse boeren wilden vooral melkveebedrijven opzetten. De Braziliaanse overheid ondersteunde dit omdat er veel vraag naar melk was  in het nabijgelegen São Paulo. De oudste zoons gingen als kwartiermaker vooruit om een huis voor de familie te bouwen. Er ontstonden al snel spanningen omdat al het geld dat de emigranten hadden naar de coöperatie ging en omdat het in het begin helemaal niet goed liep doordat het meegebrachte stamboekvee massaal stierf onder de Braziliaanse omstandigheden. Uiteindelijk bleef een derde van de immigranten die uit alle delen van Nederland kwamen en daar vaak een boerderij verkocht hadden in Holambra. De rest ging terug of zocht zijn heil elders in Brazilië. Holambra is nu een welvarende plaats met veel bloementeelt en ook toerisme. 

Het is heel gezellig bij de ouders van Joana. We krijgen een rondleiding langs de landerijen waar we veel leren over landbouw in Brazilië en door het museum over Nederlands immigranten in Brazilië dat door de vader van Joana is opgericht.

Holambra is kitcherig, maar dat maakt het weer leuk: nepgeveltjes, een molen en een winkel met Delfts blauw. We kunnen er kamperen in de tuin van Trudy, een tante van John. Met haar maken we een rondrit door Holambra; bij bijna ieder huis hoort een verhaal. Ook in Holambra gaan we naar het museum, waarvan een oom van Joana nu de drijvende kracht is. De opzet is vergelijkbaar met het museum in Campos de Holambra, maar het is meer gefocuseerd op de verhalen achter de immigranten. We eten Nederlands gebak bij Zoet & Zout en lunchen bij het kilobuffet van de Hollandse Club.

Paraty is een havenstadje dat de Portugezen oorspronkelijk gebruikten om goud naar Portugal te verschepen. Het raakte in verval toen de route verlegd moest worden, waarna er weinig veranderde. Het is daarom een van de mooiste nog bestaande voorbeelden van Portugese koloniale architectuur en staat op de UNESCO-werelderfgoedlijst. Het centrum dat wel toeristisch is met retaurantjes en souvenirwinkeltjes, is afgesloten voor auto's. Het heeft overal kinderhoofdjesstraten, die zo zijn aangelegd dat na springtij het water weer goed weg kan, eigenlijk waterhoofden dus. Alle huizen en gebouwen zijn perfect bont en blauw geschilderd en in het kanaal naar de zee liggen kleurrijke boten. Overal staan grote palmen en andere hoge bomen met planten die tegen de stam op omhoog groeien. Zelfs het weer doet aan Portugal denken: de omgeving ziet eruit of altijd de zon schijnt, maar als wij komen regent het; dat was bij onze vakanties in Portugal ook altijd zo, zodat we vaak weer naar Spanje vluchtten.

Het voordeel van het bijhouden van statistieken van onze reis is dat er altijd wel ergens een bijzonder getal is dat aanleiding geeft om iets te vieren. Niet alleen is het precies drie jaar geleden dat we met Dappere Dodo uit Nederland vertrokken, maar we zijn ook op de honderdste overnachtingsplaats in Zuid Amerika. Als klap op de vuurpijl meldt Facebook dat we exact zes jaar vrienden zijn. Nou dat gaan we allemaal vieren met een lunch bij een kilorestaurant, een zelfbedieningsrestaurant waarbij je betaalt per opgeschept gewicht. We kennen dit soort restaurants al uit Argentinië, maar in Brazilië zie je er nog veel meer, sterk uiteenlopend in assortiment, kwaliteit en prijs. Ze schijnen te zijn ontstaan in de crisistijd om tegen te gaan dat mensen voedsel bestelden en moesten betalen dat ze toch niet aten.

De weg naar het volgende plaatsje, Tiradentes, gaat eerst langs de kust en daarna door secundaire wegen in het binnenland. Het is een mooie, afwisselnde rit; het landschap doet aan Zuid Frankrijk denken. Het is een in de achttiende eeuw opgericht plaatsje waarvan het historische centrum sindsdien weinig veranderd is. Een van de opvallende bezienswaardigheden is de Igreja Matrix de Santo Antônio met een volledig met goud bedekt altaar.

Ouro Preto is de mooiste Portugees-koloniale plaats van Minas Gerais, de staat met veel van dit soort plaatsjes. Kronkelige, steile klinkerstraatjes met in felle kleuren geschilderde huizen en barokke kerken met een overdaad zoals we die zelfs in Zuid Europa zelden gezien hebben. Bij het binnengaan rijden we iets te ver in het oude centrum, de straatjes worden er steeds steiler en smaller en door het voortdurende eenrichtingverkeer worden we steeds verder de fuik ingelokt. We zijn blij als we Dappere Dodo hier met moeite weer aan weten te ontworstelen.

De weg richting kust is een afwisselende route door de heuvels.  We belanden weer eens op de binnenplaats van een hotel. Wat een aardige mensen! Overnachten op de parkeerplaats, ontbijt en geen geld willen hebben. In Reserva Natural Vale, het natuurpark met een van de laatste stukken Atlantisch oerbos van Brazilië en veel vogels is ook geen camping, maar alleen een hotel. Dat doen we dan maar een keer: een "chalet" in een prima omgeving. Hetcis de eerste keer sinds we drie jaar geleden vertrokken dat we niet uit pure noodzaak niet in Dappere Dodo slapen.

De tussenbak lekt een beetje olie; dat gebeurde in Afrika ook en was het begin van veel narigheid. Omdat LandCruisers in Brazilië minder populair zijn dan in veel Afrikaanse landen en omdat alle invoer in Brazilië duur en tijdrovend is zal een grote reparatie moeizaam en duur zijn. En dat willen we graag voorkomen. We hadden het oliepeil in de versnellingsbak en tussenbak al een keer gecontroleerd en laten dat nu nog een keer doen. Gelukkig is alles goed.

We maken een tweedaagse boottocht naar de eilanden Amantaní en Taquile in het Peruaanse deel van het Titicacameer. We overnachten bij een familie op Amantaní. We worden er pgewacht door vrouwen in klederdracht en naar het huis gebracht waar we logeren. Op het eiland is geen gemotoriseerd vervoer en ook geen GSM-ontvangst. Er zijn zeven dorpjes die bij toerbeurt gasten ontvangen en de bewoners ervan ontvangen bij toerbeurt gasten. De verschillen met ons bezoek in 2008 vallen op: er is nu stromend water; we zien groepen zonnepanelen voor de leidingwaterpompen en ook de huizen hebben zonnepanelen, zodat er electrisch licht en TV is; allemaal betaald met de inkomsten van het toerisme. Rondom alle huizen zijn terassen met akkertjes, wat groente en aardappels voor eigen gebruik en quinoa voor de handel; maandelijks gaan de bewoners naar Puno om de quinoa te verkopen en andere spullen te kopen. Het enige vee is wat schapen, er zijn zelfs geen kippen en vis wordt niet gevangen. Ons verblijf is strikt gestandaardiseerd: alle families serveren exact dezelfde maaltijden; 's middags aardappel/groentesoep en gebakken kaas met drie soorten aardappels en een blaadje sla, 's avonds aardappelsoep en rijst met macaroni en een beetje groente en 's ochtends twee pannenkoekjes met jam. Bij iedere maaltijd is er thee, desgewenst cocathee. Er wordt gekookt op eucalyptushout, voor noodgevallen is er een gaskooktoestel. Hoewel een familie maar vier gasten gelijkertijd mag ontvangen heeft ons gastgezin vijf gastenkamers aan het huis gebouwd; wishful thinking dat we vaker gezien hebben. Er is een basisschool op het eiland; voor vervolgonderwijs verblijven kinderen  de hele week in Puno. Het moet een rustig, maar saai bestaan zijn. De vorige keer dat we hier waren was er een oogstfeest met een orkest dat zich het bier goed liet smaken en daardoor steeds valser ging spelen. Nu worden we 's avonds in klederdracht gehesen voor een dansfeest.  Een uur lang host iedereen achter elkaar aan, daarna is het opeens leeg. De tweede dag gaan we door naar Taquile; voor het afscheid van Amantaní hijsen de vrouwen zich weer in klederdracht. Op Taquile wordt een andere taal gesproken dan in het omringende gebied en ook de gebruiken zijn anders. Aan de hoofddeksels kun je de status van de mensen herkennen: ex-autoriteiten hebben een muts met veel kleurtjes, huidige autoriteiten zo'n zelfde muts met een hoed eroverheen. Ongehuwde mannnen hebben een muts met een gekleurd onderstuk en een wit bovenstuk; door het witte stuk naar achteren, naar links of naar rechts te laten hangen geven ze aan of ze een partner zoeken en of ze verloofd zijn. Vrouwen doen iets soortgelijks met grote, lichtgekleurde of kleine donkere kwasten aan hun muts.

De weg van Copacabana in Bolivia naar La Paz voert hoog langs Lago Titicaca met bijna voortdurend uitzicht op het diepblauwe meer met huizen en terassen met akkertjes op de hellingen en besneeuwde bergen op de achtergrond. We moeten overvaren met een ferry. Er liggen een stuk of zestig bakken, een soort vlotten met een buitenboordmotor, waarvan er een aantal kris kras door elkaar wiebelend heen en weer vaart (video). In iedere bak passen een bus plus een personenauto. Over de prijs van de overvaart blijkt onderhandeld te kunnen worden. Niet ver na de overvaart veranderd de weg: veel verkeer en voortdurende omleidingen omdat het traject verbreed wordt.

La Paz is eigenaardige stad (video). Samen met aanliggende gemeente El Alto bestrijkt het een hoogte van ca. 3300 tot ca. 4000 meter, dus een hoogteverschil van 700 meter. Het is de hoogste "hoofdstad" ter wereld (Sucre is de officiële hoofdstad van Bolivia, hoewel bijna alle belangrijke openbare functies in La Paz zetelen. Het gevolg is dat een groot deel van het wegennetwerk bestaat uit steile, bochtige straten; lastig rijden als je steeds moet stoppen en optrekken met een auto die weinig puf heeft op grote hoogte. Het heeft ook een heel leuke consequentie: er zijn door een Oostenrijks bedrijf drie lange kabelbanen (17 minuten per enkele reis) aangelegd tussen verschillende delen van de stad. Voor nog geen halve euro kun je een ritje maken, een fantastische manier om een beeld van de stad te krijgen. Nadat we twee kabelbanen op en neer geweest zijn wandelen we door het centrum; gezellig en met zijn moderne winkels en gebouwen een totaal andere wereld dan het Boliviaanse platteland waar we tot nu toe geweest zijn.

We gaan naar Ernesto Hüg, een Zwitser met een bij overlanders goed bekend staande garage in La Paz, voor noodzakelijk onderhoud. Na overleg met All American Imports, onze garage in Nederland, en andere overlanders hebben we besloten om alleen de speling uit de voorwielen te halen, de rest van de voorstellen die Ernesto anderhalve week eerder deed is of niet nodig of kan wachten tot Nederland. Het betekent twee uur in zijn garage in plaats van een week en een rekening van €55 in plaats van $2000. Daarna gaan we nog even de stad in, op zoek naar de heksenmarkt waar allerlei bijzondere kruiden verkocht zouden moeten worden. We zien nog één winkeltje met kruiden, de rest is souvenirs, maar het is wel een schilderachtig stukje van La Paz.

La Paz naar Coroico: wat een rit! Eerst worstelen we ons La Paz uit: zevenhonderd meter omhoog door de stad in alle hectiek van taxibusjes, verkeersdrempels en stoplichten. Vervolgens een pas van 4800 meter over en daarna "Death Road", oftewel de gevaarlijkste  weg ter wereld. Deze weg daalt over een afstand van veertig kilometer zo'n drieduizend meter, is op sommige plekken maar 3,5 meter breed en gaat vaak zonder vangrail langs een afgrond van honderden meters diep. Er moet links gereden worden, waardoor het dalende verkeer het dichtst langs de afgrond rijdt. Vroeger was dit de enige weg tussen La Paz en Coroico,  met veel vrachtverkeer en bussen. Tegenwoordig is er een nieuwe weg voor het gewone verkeer, zodat Death Road door toeristen en mountainbikers gebruikt wordt. In een paar dorpjes is daarom een touw over de weg gespannen dat pas weggehaald wordt als je een soort toeristenbelasting betaalt. Door de nieuwe weg is Death Road heel rustig en is de weg prima te doen; we hebben het een stuk erger meegemaakt. Het landschap is fantastisch. De strakblauwe lucht gaat ineens over in een wolkendek met binnendrijvende wolken. Tegelijkertijd veranderen de kale rotsen in varens en mos en lager ook bloemen, grotere planten en bananenbomen. Een paar keer gaan we door de regenbui van een waterval die op de weg terecht komt. Het klinkt en ruikt ook allemaal weer anders. Maar het venijn van de rit blijkt in de staart te zitten. We hebben een camping in het plaatsje Coroico uitgezocht en de weggetjes erheen zijn zo steil dat we zelfs een paar keer gedwongen zijn de low range te gebruiken, omdat Dappere Dodo er in de eerste versnelling niet tegenop komt. Met nu wel regelmatig tegenliggers en op verharde weg waar we eigenlijk de 4x4 niet mogen gebruiken is dit een stuk uitdagender dan de hele Death Road.

Van Coroico naar Cochabamba is een rit van ongeveer 480 km. Er is een onverharde direkte weg en een langere verharde via La Paz . We kiezen voor de eerste, maar als blijkt dat we bijna nergens harder dan 35 tot 40 km/u kunnen rijden beginnen we te twijfelen: het gaat vier dagen duren op deze manier. We hebben al een mooi, maar lastig traject door allerlei dorpjes achter de rug als we om half één op een bord stuiten: weg afgesloten van maandag t/m zondag van 7:00 tot 17:00 uur. We besluiten niet te blijven wachten maar toch via La Paz te gaan, we kunnen daarvoor een doorsteek maken. Wanneer we halverwege de doorsteek zijn staat er opeens weer zo'n bord. Als ze dat nou aan her begin van de weg zouden neerzetten... We moeten wachten tot vijf uur, weer de pas van 4600 m over en in het donker door La Paz, maar gelukkig gaat het goed al is het acht uur wanneer we eindelijk aankomen

Onderweg naar Cochabamba slaat een steentje een ster in de voorruit. We vinden niemand die de voorruit kan repareren, maar er kan wel voor nog geen honderd euro een nieuwe ruit ingezet worden. Hoewel het er een van Boliviaanse afkomst is, die niet is gelamineerd, doen we het maar. Verder door naar Villa Tinari dalen we van 2500 m naar 300 m en gaan van een strakblauwe lucht naar grijs met mist en regen. De omgeving wordt groener en groener en groener. De weg is de doorgaande route van La Paz naar Santa Cruz, de grootste stad van Bolivia. Het eerste stuk is bochtig, vaak met slecht wegdek en vol met vrachtauto's die zich na een loopbaan in Europa nu over de Boliviaanse wegen ploeteren en daar ook vaak stranden. Snel gaat het daarom niet. De weg verder is sneller, maar onaangenaam: vol met vrachtverkeer, grote stukken met slecht wegdek onderbroken door groezelige dorpjes.

Parque Machia is een soort rehabilisatiecentrum voor dieren. Het is een klim door een stukje regenwoud naar een uitzichtpunt waar slingerapen zijn. Er staat een lange rij bij de kassa, omdat van iedere bezoeker naam, leeftijd, nationaliteit, plaats van herkomst en nummer identiteitsbewijs in een groot boek geschreven moeten worden, waarom wordt ons niet duidelijk.

Het park Amboró varieert in hoogte van 300 tot 5.500 meter, waardoor de vegetatie heel gevarieerd is (video). Er zouden meer dan achthonderd vogelsoorten zitten, meer dan in enig ander park ter wereld. Bezoeken kan alleen met een gids. We hebben ons aangemeld voor een bezoek bij een wazig overheidskantoortje in Buena Vista waar drie allervriendelijkste mannetjes papieren schuiven en met hun telefoon spelen. Er is geen goede kaart met de weg naar het park, maar we krijgen een instructie hoe we moeten rijden. Bij de rivierdoorwading zullen we onze (verplichte) gids ontmoeten. De wegbeschrijving is niet erg duidelijk en zelfs Open Streetmap helpt deze keer niet (maar daar gaan we iets aan doen) dus we arriveren na veel vragen een uur te laat bij de rivier. We zien geen gids, dus rijden we verder naar La Chonta, het startpunt van de wandelingen. Daar worden we geconfronteerd met de typische kenmerken van een mislukt ontwikkelingsproject. Het park is met hulp van de E.U. opgezet, maar verloedert duidelijk: het laatste stuk weg is onbegaanbaar auto's en het "campamento" ligt er slecht bij. De plek wordt bij toerbeurt gerund door acht families van een naburig dorp. Zeven leveren gidsen en runnen het campamento, de achtste verkoopt etenswaren. In ons geval regelt moeder de zaak en leiden haar zoons van dertien en achttien rond. We maken in totaal drie wandelingen in P.N. Amboró. We zien puma- en jaguarsporen, maar weinig beesten, zelfs niet een van de zes apensoorten die er zouden moeten zitten en nauwelijks vogels. Maar de jungle zelf is prima en we kamperen prachtig tussen het groen.

De doorsteek die we kiezen naar Samaipata scheelt vijftig kilometer met de weg door Santa Cruz, maar gaat niet snel over modderpaden en met veel doorwadingen. Het is wel een mooie route door het platteland met overal boerderijen. Vanaf Samaipata gaan we naar de zuidkant van P.N. Amboró, nu met een gids vanaf de camping. Het is weer een mooie boswandeling, maar we zien nu helemaal geen dieren, alleen in de verte een condor. Het heeft te maken met de manier waarop het park beheerd wordt. De buitenste rand van het oorspronkelijke park is nu zogenaamd geïntegreerd gebied. Bewoners van dit gebied mogen bijvoorbeeld wel hout kappen voor eigen gebruik, maar niet voor de verkoop en ze mogen wel dingen verbouwen, maar geen grazend vee houden. Het gebied dat bereikbaar is en waar we wandelen is het geïntegreerde gebied, niet het binnenste van het park. De bewoners van een dorpje op de toegangsweg vragen tol, wat illegaal is, maar verder hebben ze geen profijt van het park. Er wordt geen toegang voor het park geheven en er is geen lokaal beheer; het personeel zit ergens in een kantoortje zoals we in Buena Vista gezien hebben, dus er wordt geen werkgelegenheid gecreëerd. Soms nemen gemeenschappen met wisselend succes het heft in eigen hand, zoals in La Chonta. Van invloed is ook de landverdelingspolitiek. Door president Evo Morales is bepaald dat ongebruikt land gedeeltelijk onteigend wordt ten gunste van de arme boeren zonder eigen grond. Gevolg is dat er geen grote stukken grond meer beschikbaar zijn die gemeenschappelijk gebruikt worden voor vee, maar dat iedereen zijn eigen kleine stukje heeft. Agrafische activiteiten zijn daarmee verschoven van veeteelt naar landbouw.

El Fuerte is een opgraving waar restanten van pre-Inca, Inca en Spaanse tempels en gebouwen te zien zijn. De opgraving bestaat uit twee delen: een grote rots die helemaal vol is met restanten van muren en met uitgehouwen figuren en symbolen en de restanten van gebouwen. Het is een van de best verzorgde bezienswaardigheden die we in Bolivia gezien hebben.

De camping in Santa Cruz is populair bij overlanders. Er staat onder andere een Duitser die bezig is een soort Pipo-balcon met een wasmachine erop achter zijn auto te bouwen en die ook een wasmachine op een aanhangertje heeft die aangedreven wordt door een van de aanhangerwielen. In Santa Cruz kunnen we bij het vierde tankstation tanken na een kwartier formulieren invullen. We zijn blij dat we in Peru alles volgegooid hebben, nu ondergaan we dit drama maar één keer.

De weg naar Villamontes, 465 km is met afstand de beste die we in Bolivia gehad hebben: goed wegdek, weinig bochten en hoogteveschillen en niet druk. We vinden (denken we) een kampeerplek op de binnenplaats van een hostel. Het meisje dat ons helpt weet geen raad met de vraag naar een parkeerplek met gebruik van douche en toilet zonder een kamer. Omdat het al laat is besluiten we een kamer te nemen en in de auto te slapen; dat is vaak nauwelijks duurder dan een kampeerplek. Wanneer Margriet bijna klaar is met koken en de keuken dus maximaal vol staat met potten en pannen arriveert de bazin van de residencia met haar auto. Wij moeten de auto verplaatsen om haar erin te laten en, zo krijgen we te horen, de volgende dag om precies zeven uur weer. We hebben even tijd nodig om de auto zonder schade aan de inventaris verplaatsbaar te maken en protesteren tegen parkeermanouvres 's ochtends vroeg. Wanneer het allemaal niet snel genoeg gaat naar de zin van de dame krijgen we eerst een Spaans kwetterende familie over ons heen; daarna blijkt de politie te zijn gehaald. Helaas is voor lekker ruzie maken ons Spaans nog niet goed genoeg. De sfeer is inmiddels zo verpest dat we besluiten om te vertrekken en spreken af dat de politie ons naar een geschiktere plek brengt. Die wordt gelukkig snel gevonden.

​De grensovergang van Bolivia naar Paraguay is probleemloos, maar in Paraguay uiterst relaxed, zodat het toch nog wat tijd kost: wanneer we het kantoortje binnenlopen is er niemand en liggen alle stempels klaar op de balie, zodat we denken dat het zelfbediening is. We vragen voor de zekerheid toch maar even na. Er wordt gebeld "dat er klanten zijn", daarna komt de beambte aansloffen terwijl hij met iedereen die hij onderweg tegenkomt een praatje maakt. Het eerste stuk van de weg is prima, maar het vervolg is erbarmelijk, hoewel zowel Reise Know-how (onze papiereren kaart) als OSM een asfaltweg aangeven. En inderdaad, we sluiten niet volledig uit dat er ooit asfalt gelegen heeft, maar nu is het een combinatie van gravel, stenen, diep zand met diepe kuilen en wat asfalt om de kuilen te accentueren; een ramp dus. Bij een "estancia" (een boerderij) vragen we of we kunnen kamperen. We worden naar een prachtige, parkachtige plek vol papegaaien gebracht. Verderop in Filadelfia is een kolonie van Duitse Menonieten die in 1927 naar Paraguay gekomen zijn. Het is niet de klassieke soort die alles nog met paarden doet en waarvan de vrouwen in lange zwarte jurken lopen, maar een moderne groep mensen. We hebben het gevoel dat we in een Duits plattelandsstadje terechtgekomen zijn: nette straten, aangeharkte tuintjes en Duitse opschriften. Je kunt met Duits net zo goed terecht als met Spaans. 's middags wandelen we rond de camping; we zien er meer vogels dan de hele Zuidamerikareis tot nu toe.

Onderweg naar Asunción is het lastig om een kampeerplek te vinden: er zijn geen campings of geschikte hotels en overal staan hekken langs de weg, zodat ook wildkamperen moeilijk is. Uiteindelijk vragen we of we bij een boerderij kunnen staan. We bereiken ook een mijlpaal: sinds we bijna drie jaar geleden uit Nederland vertrokken hebben we meer dan honderdduizend kilometer gereden. Het wegdek is beter dan het eerdere stuk, maar het landschap verandert niet veel. Het is vlak, stukken met gewas of vee, maar ook grote stukken ongebruikt en af en toe een watertje. Op regelmatige afstanden staan de poorten naar estancia's, grote boerderijen die we verder naar achteren zien liggen. Af en toe komen we door een dorpje met huisjes die soms van steen, maar vaak ook van boomstammen zijn en waar een klein erf omheen ligt. Langs de we staan hier en daar gammele tentjes; we zien er mannen, maar ook vrouwen de was doen en kinderen spelen. Het is ons niet duidelijk of ze voor dagverblijf zijn of dat de mensen er permanent in wonen. Wanneer we de rivier de Paraguay oversteken richting Asunción verandert het beeld. Het wordt een wirwar van moderne gebouwen, tankstations en grote supermarkten, maar ook gammele huisjes met golfplaten daken en kleine werkplaatsjes. Asunción doet denken aan een willekeurige stad in de Verenigde Staten: eigenlijk geen echt centrum, maar een paar straten met levendige winkels. Hier worden moderne gebouwen afgewisseld door betonnen geraamtes en rommelige straatjes en ook de eerste vijftig kilometer richting Brazilië zijn een aaneensluiting van voorsteden met chique wijken, supermarkten, stoplichten.

We hebben gepland om de Oranje Trophy groep ontmoeten. Het Oranje Trophy team bestaat uit 11 oranje auto's die in zes weken 11.500 km afleggen van Paramaribo naar Rio de Janeiro. De rit begon met twaalf auto's, maar één is na een ongeluk total loss verklaard. We hadden al contact met een deelnemer via de LandCruiserClub. Dappere Dodo staat als een koekoeksjong tussen de oranje gespoten wagens. We gaan samen met het Oranje Trophy team naar de Foz do Iguaçu waterval. Het watervolume is kleiner dan van de Victoriawatervallen, maar gemeten naar een aantal andere parameters, zoals de 275 onderling verbonden watervallen, is het de grootste waterval ter wereld. Hij is in elk geval minstens zo indrukwekkend omdat de stromen, vooral bij de "Duivelsmond" meer geconcentreerd aankomen. Vanaf de Argentijnse kant waar we de volgende dag heengaan is hij mogelijk nog indrukwekkender. Een van de Oranje-Trophydeelnemens wordt gebeten door de overal rondscharrelende miereneters en moet hondsdolheidinjecties gaan halen.

We laten Argentinië achter ons, waarschijnlijk voor de laatste keer, en rijden richting Pantanel. Het is welvarend subtropisch landbouwgebied dat doet denken aan de Provence of Catalonië en rijden door naar Maracaju. Het zou een "Nederlands" plaatsje moeten zijn omdat veel Nederlandse boeren zich gevestigd hebben in de omgeving, maar het enige dat opvalt zijn de stroopwafels bij een supermarkt (althans dat is wat op het pakje staat, maar ze smaken anders). De wegen zijn goed, maar vol met vrachtverkeer.

We vertrekken 's ochtends vroeg richting Chili omdat we niet alleen meer dan 400 km te gaan hebben, maar twee passen van 4200 m en een van 4800 m moeten nemen. We rijden vlot door kaal landschap met bevroren rivieren, langs grillige bergen, door zoutvlaktes en langs zelfs zandduinen. Het is strakblauw, maar de wind is snijdend koud. Wanneer we rond de middag in Jama bij de grens aankomen staat er een lange rij lege vrachtauto's. We rijden er langs richting douanegebouw, maar worden tegengehouden. De Jamapas is wegens sneeuw gesloten. Eerst is het bericht dat de pas om twee uur opengaat, daarna horen we dat hij de hele dag dicht blijft. Wat nu? Bij deze wind en temperatuur is in Dappere Dodo slapen geen aantrekkelijke optie, maar het eerste dorp is 175 km terug. We rijden langs de paar huisjes van het gehucht en vinden een hospedaje waar we een kamer kunnen huren. Het is kaal en onverwarmd, maar in elk geval beschut. We vragen ons af hoe mensen in zo'n troosteloze omgeving overleven: in ons "hotel/restaurant" een paar gammele tafeltjes met plastic kleedjes op een betonnen vloer met één peertje aan het plafond en een TV waar iemand voortdurend de zender verandert, er buiten kleine, vaak halfafgebouwde huisjes in een kale vlakte zonder enig groen waar een zandstorm overheen raast. Toch zien we spelende kinderen die lachend achter proppen papier aanrennen die door de wind weggeblazen worden. Na een matige nacht door een hobbelig bed, de gierende wind en last van de hoogte voor Margriet informeren we of de pas open is. Hij is nog dicht en het grenspersoneel is erg terughoudend met voorspellingen. We bereiden ons voor op nog een dag in de snerpende wind als we plotseling horen dat de pas open is. We stormen naar het douanegebouw en hebben ondanks de drukte van alle gestranden in een half uur alle stempels. Dan de volgende vraag: hoe zal Dappere Dodo zich gedragen op de klim naar meer dan 4800 m; zo hoog zijn we nog nooit met hem geweest. Grote hoogtes is niet het sterkste punt van ons type LandCruiser. En dat gaat eigenlijk heel goed; wel tergend langzaam (15 km/u, eerste versnelling) wanneer het serieus stijgt op grote hoogte en op 4800 m niet sneller dan 60 km/u op vlak terrein, maar hij stottert nauwelijks en rookt niet. Het is overigens een raadsel waarom de pas gesloten was, er ligt nauwelijks sneeuw. Net na de middag zijn we in San Pedro de Catagama, een schilderachtig hoewel toeristisch plaatsje heerlijk in de zon.

We blijven in totaal ongeveer anderhalve week in San Pedro de Atacama, zoveel is er te doen in de omgeving. Ook komen we regelmatig leuke andere overlanders tegen. We zien woestijnlandschap waar wekelijk niets groeit, met rotsstructuren zoals die op de maan zouden kunnen voorkomen, bergen die met poedersuiker bestrooid lijken en vulkanen op de achtergrond die zo uit het boekje komen (Valle de la Luna en Valle de la Muerte), een opgraving van eerste bewoners uit de periode 500 v. Chr. tot 800 met twee gereconstrueerd  woningen die sprekend op hedendaagse Afrikaanse hutten lijken (Tulor ), de ruïne van een groot, door de Spanjaarden gebouwd fort (Quitor), een zoutvlakte met lagunes met flamingo's tegen een achtergrond van vulkanen (Salar de Atacama), acht thermische baden met een temperatuur tussen de 28 en 38 graden in een kloof tussen de rietpluimen (Termas de Puritama), een kloof met rotsstructuren in allerlei kleuren en vormen, vooral rood en groen (Arco Iris), rotsen met mooie petroglyfen, helaas zonder enige uitleg en het op twee na grootste geiserveld ter wereld dat vooral 's ochtends spectaculair is en waarvoor we twee keer om half vijf ons bed uit moeten omdat het toerbusje de eerste keer niet komt opdagen (El Tatio Geiser Field).

We dubben over de verdere route: zelf de Lagunas route in Bolivia rijden, met een trip meegaan, een andere route kiezen. Hoe gaat het slapen op grote hoogte met veel wind? Zijn er aanvaarbare hotels? Moeten we een keer proefkamperen op vierduizend meter om te kijken hoe het met de de kou gaat? We hebben toen we naar Nederland gingen onze slaapzakken omgeruild voor ons dekbed, maar we weten nu dat we beide nodig hebben. Na praten met veel andere overlanders besluiten we om slaapzakken te kopen, zelf de trip te maken en niet meer te gaan proefkamperen.

Op de dag dat we 730 dagen dus precies twee jaar op reis zijn gaan we naar Calama om voorraad in te slaan voor we naar Bolivia gaan en om de grootste open mijn ter wereld te bezoeken. Maar wat een mooie dag had moeten zijn ontwikkelt zich dramatisch. Terwijl we in een grote supermarkt zijn om boodschappen te doen wordt ingebroken in de auto, hoewel we volop in het zicht staan en er bewaking op de parkeerplaats is. We hebben de meeste waardevolle dingen weggeborgen, maar de schade is toch een videocamera, een verrekijker, een GPS-communicatieapparaat en papieren. We besteden de middag aan de politie en regelen van papieren. Een slot voor is geforceerd, maar de auto kan gelukkig nog dicht, want de levertijd bij Toyota in Chili van een nieuw slot is dertig dagen. We besteden de volgende ochtend aan het herstellen van de door de inbraak aangerichte schade: documenten regelen, zonder succes kijken of het slot gerepareerd kan worden, met matig succes een nieuwe videocamera zoeken. We zijn blij als we uit Calama weg kunnen, terug naar San Pedro. Het is hartverwarmend hoe we daar op de camping ontvangen worden.

​Na anderhalve week nemen we afscheid van San Pedro de Atacama en ook van Chili. We gaan via de Lagunas Route Bolivia in met lagunes in verschillende kleuren, geysers, woestijn met rotsen die aan een schilderij van Dalí doen denken en overal besneeuwde toppen. De Laguna Verde is door algen lichtgroen, de Laguna Blanca is wit door de Borax. Dappere Dodo verstigt zonder problemen een nieuw record: 5040 meter. De volgende dag start Dappere Dodo ondanks de kou en de hoogte vrijwel direkt. We proberen voor het eerst de standkachel voor de motor. Die lijkt behalve veel lawaai en rook ook warmte voor de brandstof te geven, maar of het helpt bij het starten? We rijden langs lagunes met water en ijs, waarin we heel vaak flamingo's zien. We zien weer fantastische rotsstructuren waaronder de "boom van steen". De weg wordt ronduit erbarmelijk, met grote keien, diep wasbord en zand; bijna net zo slecht als de ergste stukken in Afrika.  We doen de hele dag over 116 km. Maar Dappere Dodo laat zich niet kennen, zelfs niet op deze hoogte. Het laatste stuk naar Uyuni is de weg veel beter en kunnen we meer ontspannen om ons heen kijken naar de natuur die blijft verbazen. Het is een leeg land, afgezien van een enkel stoffig dorpje. We zien in Uyuni de verschillen met Chili en Argentinië: de vrouwen met hoeden en lange, wijde rokken, de kleine, rommelige winkeltjes die per soukh georganiseerd zijn, de vrouwen die voor de deuren van de kantoortjes die buskaarten verkopen hun maatschappij staan aan te prijzen (video).

We gaan eerst langs bij de plaatwerkerij die ook sloten repareert. Helaas is er geen nieuw slot voor de LandCruiser 70 (je ziet vooral heel veel 80 rondrijden), daarom wordt het oude slot onder handen genomen. Drie uur later en twintig euro armer kunnen we het slot weer met de sleutel open en dicht doen, maar het is een provisorische oplossing. Daarna is weer tijd om te toeristen. Eerst naar het treinenkerkhof. Uyuni was vroeger een belangrijk spoorknooppunt tussen Chili en Argentinië, maar dat werd met het uitgeput raken van de mijnen vergane glorie. Daarom ligt nu een grote verzameling locomotieven en wagons te verroesten op het treinenkerkhof net buiten de stad. Daarna naar de Salar de Uyuni, de grootste zoutvlakte ter wereld ( denk aan 150 km x 100 km). Het is een gigantische, spierwitte vlakte met alleen wat bergen op de achtergrond waar ieder gevoel voor afstand verloren gaat (video). Je kunt in principe overal rijden, maar loopt op sommige plekken het risico in de modder te belanden; daarom volgen we de gebaande sporen. We stoppen bij "eiland" Incahuasi, een plek vol fantastische cactussen en met een geweldig uitzicht over de salar. Wanneer we arriveren staan er tientallen LandCruisers van touring companies, maar als de zon ondergaat zijn we alleen. De volgende dag rijden we een klein stukje naar de rand van de zoutvlakte; we kamperen op een berg met een prachtig uitzicht over de Salar. We bezoeken mummies van 700 jaar oud en Jan klimt 500 meter naar een uitzichtspunt.

​We vieren onze drieëndertigjarige trouwdag in Potosí. Potosí is de hoogste stad ter wereld, op bijna 4100 m. Het dankt zijn bestaan aan de Cerro Rico, een berg waar in de tijd van de Inca's en Spanjaarden geweldige hoeveelheden zilver gevonden werden. Het zilver is inmiddels uitgeput. Er wordt nog wel steeds tin gewonnen, onder erbarmelijke en gevaarlijke arbeidsomstandigheden, iets wat de mijnwerkers volhouden op coca (legaal in Bolivia en Peru; we krijgen vaan cocathee aangeboden tegen hoogtehoofdpijn), alcohol en zware shag. Ook kinderarbeid komt nog voor. Door de rijkdom van het zilver staat Potosí vol meestal goed onderhouden koloniale gebouwen. Het is een leuke plaats om door te wandelen met een mooi centraal plein, maar de roetwolken uitbrakende stadsbusjes die tegen de hellingen opzwoegen doen daar afbreuk aan. Het valt op dat alles in souks georganiseerd is: een straat met installatiemateriaal, een straat met advocaten, vier winkels met verjaarstaarten naast elkaar. Overal zien we vrouwen met traditionele groete hoeden en een bontgeweven zak op hun rug.

Sucre, onze volgende bestemming, ligt ongeveer 1400 meter lager dan Potosí en dat heeft aangename gevolgen voor de temperatuur. We doen nog een week Spaans om meer praktische vaardigheid te krijgen. Sucre is daarvoor een prima plaats: het Spaans is meer standaard Spaans dan in Argentinië, het is een fijne plek om langer te zijn en een semi-privécursus (een leraar voor ons beiden) is relatief goedkoop. 's ochtends les en 's middags huiswerk maken en dingen in de stad doen. We gaan onder andere naar de twee grote en ontzettend kleurrijke markten (video), het Museo Nacional de Etnográfica y Folklore, met een interessante maskerverzameling, het "Fiesta de San Juan", een soort midwinterfeest, het Museo del Tresor over de winning en verwerking van zilver, goud en edelstenen en het museum voor inheemse kunst met verbazingwekkend verfijnde technieken van weven. De laatste dag in Sucre gaat Margriet een cursus bandweven doen en volgt Jan nog een extra les Spaans. Het slot wordt gerepareerd dooe een bedrijf dat naar ons toekomt op de camping.

Tarabuco ligt ongeveer 60 km van Sucre en kan het best met een georganiseerde trip bezocht worden. Op zondag is er een grote markt waarvoor mensen uit de omliggende dorpen komen, die vaak allee Chuequa spreken. We zien meer verschillende klederdrachten dan we sinds lang gezien hebben, ook van mannen. Het is een toeristische trekpleister, maar veruit de meeste mensen zijn Bolivianen. Op het centrale plein zijn vooral stalletjes met eten, eromheen textiel en verder weg allerlei andere spullen die vaak door middel van ruilhandel van eigenaar verwisselen.

Na tien dagen Sucre gaan we door richting La Paz. We nemen de kortste route. Die blijkt een heel stuk onverhard te zijn. Bovendien wordt over een grote afstand aan de weg gewerkt, zodat we langzaam opschieten en moeten overnachten in een vriendelijk herdersdorpje. De volgende dag plukken we eindelijk de vruchten van al het werk aan de weg. In Oruru lopen we tegen een van de beruchte Boliviaanse wegblokkades aan. Een bekende protestmethode is om steden totaal te isoleren door middel van wegblokkades die zonodig met geweld in stand gehouden worden als regeringsbeleid of gebrek daaraan de bevolking niet aanstaat. Aangezien de regering veel van zijn beloftes niet nakomt gebeurt dat regelmatig. We hebben verhalen gehoord van mensen die zonder eten en drinken een week in een bus vastzaten (er wordt overigens bij de blokkades dan wel wat verkocht). Wij hebben geluk: de blokkades zijn op punten die het mogelijk maken om via achterafweggetjes door de stad heen te komen. Die ziet er sowieso niet aangenaam uit: zodra je van de hoofdweg af bent zijn de wegen hobbelige modderpaden, zelfs in de droge tijd. Wat een bende zal het zijn in de regentijd. De camping bij La Paz is een vezamelplaats voor overlanders, we zijn met zijn zevenen, behalve wij drie Duitste auto's, twee Zwitserse en een uit Estland. De Est en een van de Zwitsers hadden we al eerder ontmoet. 's avonds gaan we met de meesten uit eten. Het is gezellig om weer eens anderen te spreken.

In La Paz is de garage van Ernesto Hüg, een Zwitser die goed bekend staat. Net als ongeveer iedere overlander die in de buurt is gaan we bij hem langs. Hoewel er geen echte problemen zijn en Dappere Dodo zijn standaard beurten bij Toyota gehad heeft lijkt een algehele controle ons nuttig. De Toyotagarages doen meestal wat in het boekje staat, maar kijken niets verder; bovendien horen we rammeltjes die we eerst niet hoorden. Hij stelt voor de lagers van de voorwielen en een deel van de vering te vervangen waarbij we moeten rekenen op een week werk. Gedurende die week kunnen we overnachten in Dappere Dodo in de garage. We besluiten om nog wel een second opinion aan te vragen bij all American Imports, onze garage in Nederland, en andere overlanders met veel kennis van de LandCruiser.

We worstelen ons La Paz uit langs een miljoen busjes die overal stoppen om passagiers op te pikken of uit te laten, walmende vrachtauto's en bussen en hobbelen over verraderlijke verkeersdrempels. We zijn langzamerhand ook toe aan het projekt tanken. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar omdat in Bolivia de autobrandstof gesubsidieerd wordt moeten buitenlanders een hogere prijs betalen en mogen niet alle tankstations aan buitenlanders verkopen. Bovendien is de kwaliteit van de diesel niet geweldig. We hebben in Chili zo vol mogelijk getankt, zodat we 350 liter hadden. Daar hebben we tot nu toe mee gedaan, maar we willen aanvullen. Het gaat eigenlijk nog vlot. Het eerste tankstation weigert omdat het geen systeem heeft voor buitenlandse auto's, met de tweede kunnen we een prijs onderhandelen. Kleine tankstations buiten de stad zijn het meest kansrijk, omdat daar geen camera's hangen.

Tiwanaku is een een opgraving van een van de oudste gevonden steden in Zuid Amerika. Er zijn vijf beschavingen geweest, de eerste vanaf ongeveer 1500 v. Chr. De structuur is goed te zien en er zijn mooie beelden gevonden, maar helaas is er nauwelijks informatie. Daarna gaan we door naar Puno aan het Titikakameer in Peru. De grensovergang is bij een stadje met het Boliviaanse deel aan de ene kant van de rivier en het Peruaanse aan de andere. We zijn er gelukkig niet op vrijdag, want dan is er markt en is er nauwelijks door te komen.

​We gaan met een colectivo (een van die kleine busjes die altijd zo in de weg rijden) vanaf obze camping buiten de stad naar Puno. Op het centrale plein is een parade aan de gang van militairen, politie en allerlei organisaties. De parade wordt iedere week gehouden, steeds voor andere organisaties. Militairen marcheren weg met gestrekte benen (iets wat schoolkinderen na proberen te doen), maar op een ongecoördineerde manier waarmee ze in Noord Korea zeker niet weg zouden komen (letterlijk). Daana maken we een tochtje naar Uros waar de drijvende eilanden liggen. De eilanden werden in het verleden gebouwd door mensen die oorlogsgeweld op de vaste wal probeerden te ontvluchten. Ze werden gemaakt van riet. Ze liggen in beginsel verankerd, maar kunnen verplaatst worden. Het is een ontzetten commerciële vertoning, maar wel leuk. 's avonds gaan we uit eten om te vieren dat we veertig jaar bij elkaar zijn.

Sallustani is een opgraving van goed bewaard gebleven graftorens. Verschillende volkeren in de precolombiaanse tijd hadden de gewoonte hun overledenen in een graftoren te stoppen met allerlei spullen die in een volgend leven van pas zouden komen.  Het is verbazingwekkend hoe goed grote blokken steen passend gemaakt werden. Vlak erbij is een lagune met meer vogels dan we lang gezien hebben.

Wanneer we willen wegrijden van het hostel in Santiago blijkt dat een van de startaccu's van net een jaar oud het heeft begeven zodat we zelfs hulp nodig hebben om de auto aan de gang te krijgen. Er is een leverancier van accu's om de hoek bij het hostel dus het vervangen gaat vlot. We ontdekken de laatste hoekjes van Dappere Dodo als we uitzoeken waarom het expansievat van de kraan niet werkt. Uit een van de kamers van het hostel horen we 's avonds harde klappen alsof er met meubels gegooid wordt, in de gang horen we glas van een schilderijtje breken. Een van de gasten heeft duidelijk veel meer gedronken dan goed voor hem is. De volgende dag wordt hij door twee mannen van een verslavingskliniek afgevoerd en is het personeel hard aan het timmeren en schrobben. Wij doen wat klusjes. 

We vertrekken in de regen die steeds harder wordt naar Valparaiso. Als we in de buurt komen gaat het misten; uiteindelijk hebben we niet meer dan vijf meter zicht en bereiken met moeite een hostel waar we Dappere Dodo in de straat voor de deur parkeren om te overnachten, maar 's middags knapt het op. Het leuke van een hostel is dat je meer interessante reizigers tegenkomt dan wanneer het koud is en iedereen zich in zijn auto terugtrekt. Valparaiso is heel verassend. Het is een en al heuvel en er zijn leuke rammelende funiculares van een eeuw oud om de  heuvels op te komen. Het heeft kronkelende weggetjes met klinkers, gekleurde huizen en bloemen. Valparaiso heeft ook een openluchtmuseum zoals we dat nog niet kennen: een aantal straten met muurschilderingen van zo'n 25 jaar oud. We vinden de nieuwe murals waar Valparaiso werkelikjk vol mee is en die geen onderdeel uitmaken van het museum eigenlijk veel mooier. Valparaiso is ook de stad van goede restaurants, dus we tracteren onszelf eens een keer op een prima verzorgd diner met fantastisch uitzicht op de stad en een fles bubbels erbij. Viña de Mar ligt vlakbij Valparaiso. In Viña de Mar is het Francisco Funck historisch museum met secties over de ontwikkeling van Chili, maar ook van Paaseiland. We krijgen een gedetailleerde uitleg in Spaans dat prima te volgen is. Porteñas tussen Viña de Mar en Valparaiso is de plek waar vissers met hun vangst aan land komen. We zien kraampjes met volop vis en schaaldieren die je in Nederland niet vindt, Ook zijn er weer een groep zeeleeuwen en ontelbare meeuwen. We waren van plan nog een paar honderd kilometer noordelijker door Chili te rijden en dan door te steken naar Argentinië, maar de pas die we wilden nemen blijkt dicht te zijn in de winter. We hebben daarom besloten om direct door te steken naar Mendoza. Maar in deze tijd van het jaar is de pas die we daarvoor over moeten af en toe dicht: regen in Valparaiso betekent sneeuw op de pas. Er is voor de komende wagen beter weer voorspeld en de pas zal waarschijnlijk over twee dagen open zijn, dus daar wachten we op. We gaan daarom nog een keer Valparaiso in: er zijn zoveel interessante murals. We zijn gewaarschuwd voorzichtig te zijn met onze spullen en lopen zeker niet te koop met camera's enzo, maar wanneer we net buiten het toeristische gebied een blokje lopen gaat het fout: als Margriet een foto maakt rukken twee mannen haar omver, trekken de handtas van haar schouder en rennen weg. Jan gaat ze schreeuwend achterna hopend op hulp van de omgeving, maar ze zijn te snel en verdwijnen uit zicht. De grootste schade is de mobiele telefoon van Margriet. Gelukkig geen papieren en weinig geld, het fototoestel heeft ze nog en aan de val heeft ze alleen een schaafwond overgehouden. We besteden een uur bij de politie aan het opmaken van een procesverbaal en gaan daarna met een kater terug naar het hostel. Jammer, het legt een schaduw over ons zo leuke bezoek aan Valparaiso. Het is de derde diefstal/beroving in drie jaar. We blijven nog een dag in Valparaiso om een nieuwe telefoon en wat toebehoren te kopen. Chili is gelukkig een van de betere landen voor dit soort dingen. Er is nog een redelijke keus en het is niet al teveel duurder dan in Nederland.

Bussen in Valparaiso hebben een heel eigen dynamiek: vloten van kleine bussen die in de steile en smalle straatjes uit de voeten kunnen en met een razende vaart door de stad scheuren. Er zijn geen fancy electronische systemen om de route aan te geven, maar alleen bordjes die op het eindpunt omgedraaid worden. Soms staat er een bord bushalte, soms is een rechthoek op de grond geschilderd en soms moet je maar raden waar de halte is, maar meestal zijn de chauffeurs niet te beroerd om te stoppen op elke plaats waar passagiers willen in- of uitstappen. Er rijden een stuk of zes maatschappijen ieder met hun eigen routes en tarieven die verschillend maar altijd laag zijn: nooit veel meer dan een halve euro per rit. De prijzen staan op het raam van de bus. Er zijn geen fancy chipkaarten of abonnementen, iedereen betaalt contant en kaartjes gaan van de rol, wat leidt tot een voortdurend gegoochel met wisselgeld door de chauffeur tijdens de rit. Ook zorgen dat bussen op tijd rijden gaat op een speciale manier: regelmatig staan er mensen langs de weg die per businummer noteren hoe laat ze langs komen en de chauffeurs adviseren of ze harder of langzamer moeten rijden om op de goede afstand van hun voorganger blijven. Het is een methode die spontaan ontstaan is door vrijwilligers; de chauffeurs geven wat geld voor hun diensten. Maarcofchet echt werkt? We hebben in één straat op vijftig meter van elkaar twee opnemers zien staan en hebben sowieso de indruk dat de chauffeurs zo hard mogelijk rijden, wat er ook gebeurt.

We laten uiteindelijk na vijf nachten Valparaiso achter ons en gaan richting Andes en Mendoza. De pas is alweer een dag open, dus hopelijk komen we er zonder al te veel vertraging door. De grensovergang richting Chili is berucht, wachttijden van vijf uur voor personenauto's en een week voor vrachtauto's zijn geen uitzondering. We rijden naar Los Andes, de laatste plaats voor de pas om vroeg met de overgang te kunnen starten. Het is zwaar bewolkt, maar wel droog en de berichten zijn de de pas naar Argentinië open is. Het loopt allemaal vlot hoewel het boven een beetje sneeuwt en we zijn in twintig minuten door de grensformaliteiten heen. Alleen het weer in Mendoza dat bijna altijd mooi is valt zwaar tegen: bewolkt en kil. Volgens de campingbaas regent het al vijf dagen en is dat heel uitzonderlijk. Omdat we sinds onze terugkeer naar Zuid Amerika alleen maar steden bekeken hebben en het weer niet beter wordt besluiten we Mendoza te laten voor wat het is en door te rijden naar het noorden.  De voornaamste reden om naar Mendoza te gaan is om een wine tasting tour te doen en omdat Margriet ontzettend verkouden geworden is zal het proeven sowieso niet zo uit de verf komen.

Castro  op het eiland Chiloé is een van de oudste plaatsen van Chili. Het meest opvallend zijn de in felle kleuren geschilderde houten huizen op palen aan de baai. Ze zijn zo geconstrueerd om aan de ene kant de weg op te kunnen stappen en aan de andere kant in de boot. Aan het centrale plein staat een van de kerken van het eiland die op de UNESCO-lijst staan, geschilderd in felgeel met paarse torens. We maken een rustig tochtje over Chiloé en het kleinere Isla Quinchao. Het is authentiek Chili met dorpjes met houten kerkjes, felgeschilderde huizen en visserhaventjes met bootjes, ook in felle kleuren en vissers die hun netten repareren. In Achao, een klein plaatsje, kunnen we ook het mooi gemaakte houten kerkinterieur bekijken. Chepu aan de kust is een gebied dat tijdens de tsunami van 1960 (de zwaarste gemeten aardbeving ooit) gedeelteijk ondergelopen is en daardoor een prima plek is voor watervogels, er zouden meer dan honderd soorten moeten zitten. We wandelen over een duin naar het strand en zien wel watervogels, maar niets nieuws. Het bevestigt weer dat de variatie van fauna heel veel kleiner is dan in Afrika.

Terwijl Dappere Dodo in Puerto Montt een tienduizendkilometerbeurt krijgt gaan we er naar de vismarkt (video). Het is leuk, maar wel veel meer toeristisch dan in Valdivía. De beurt kost uiteindelijk de hele dag. We merken dat we niet meer in LandCruiserland zijn: zelfs elementaire onderdelen als olie- en brandstoffilters zijn niet op voorraad.

Onderweg naar Castro kregen we bericht dat de gezondheid van Jan's vader hard achteruit gaat en begonnen we plannen te maken voor een urgente terugreis. Gelukkig zitten we in redelijk geciviliseerd gebied wat betreft communicatie en vervoer. Omdat we ons toch wat onrustig voelden besloten we niet langer op Chiloé te blijven, maar snel weer richting het vaste land te gaan. We liepen in Puerto Montt even bij de douane langs om te verifiëren of we zonder problemen het land uit zouden kunnen en Dappere Dodo zouden kunnen achterlaten; dat zou geen probleem zijn. 

Wanneer we onderweg naar Santiago in de buurt van Temuco beginnen uit te kijken naar een overnachtingsplek worden we gebeld dat Jan's vader op korte termijn zal overlijden en later op de avond dat hij overleden is.  We zetten de terugreis naar Nederland in gang en informeren bij de politie naar een veilige parkeerplaats voor Dappere Dodo. Er wordt moeilijk gekeken en een hogere rang bij gehaald en tenslotte de commandant van het politiebureau. Die heeft begrip voor ons probleem en staat toe dat we Dappere Dodo stallen op het parkeerterrein bij het politiebureau. Door SOS International wordt snel een vlucht geboekt waarbij we zelfs nog inspraak hebben in de maatschappij waarmee we vliegen. Chili verlaten gaat probleemloos en binnen anderhalve dag na de telefoontjes van onze kinderen  staan we op Schiphol. Alle lof voor onze Ohra doorlopende reisverzekering en SOS-International voor de snelle en soepele afhandeling. Zelfs de gemaakte extra kosten blijken binnen een paar dagen nadat we de claim hebben ingediend op onze rekening te staan.

De datum van de terugreis is flexibel, zodat Margriet zelfs van de gelegenheid gebruik kan maken om een nieuwe kroon te laten plaatsen. Na tweeëneenhalve week in Nederland vliegen we weer terug naar Chili. Dappere Dodo staat nog precies zo op het politiebureau als we hem hebben achtergelaten. We nemen hem mee onder achterlating van veel dank en twee dozen chocolade. We hebben in Temuco geen camping gevonden, daarom kamperen we weer in het park waar we ook stonden de laatste nacht voor we vertrokken. Toen ging dat prima, maar deze keer loopt het slechter af: een bewaker komt ons vertellen dat we niet in het park mogen kamperen en als we na een slapeloze nacht in het vliegtuig niet direct aanstalten maken om te vertrekken komt hij terug met de politie. Hij biedt wel aan ons naar een geschikt alternatief in de buurt te brengen en dat accepteren we dan maar. We slapen uitstekend in een rustige straat net buiten het park.

We gaan de volgende dag  eerst op zoek naar een camping om in elk geval te kunnen douchen, maar dat valt nog niet mee; de campings op Open Streetmap blijken allemaal dagcampings te zijn. We besluiten om dan maar het etnografische museum, de belangrijkste bezienswaardigheid van Temco te gaan bekijken en daarna door te rijden naar een plek honderd kilometer noordelijker waar veel campings zijn.  Als we parkeren bij het museum blijken we tegenover een hostel met een grote tuin te staan dat aan alle kampeereisen voldoet; we kunnen er kamperen. Het museum geeft een mooi overzicht van de Mapuche, de oorspronkelijke bevolking van de regio en de enige autochtone bevolkingsgroep van Chili die zich onder de Spanjaarden heeft weten te handhaven (video). Temuco is ook tot nu toe de enige plaats in Chili waar we veel indiaanse gezichten zien. De doorwaakte nacht in het vliegtuig helpt overigens niet echt om in de sfeervol verlichte ruimte van het museum klaarwakker te blijven. 

We gaan aan de westkant van Patagonië naar het noorden, waarbij we regelmatig de grens tussen Chili en Argentinië oversteken en van natuurgebied naar natuurpark rijden met bijna steeds uitzicht op diepblauwe meren en gletsjers en prima wandelingen maken over de uitstekende paden in de parken.

De Cueva de las Manos is een UNESCO heritage site met de oudste rotstekeningen van Zuid Amerika. Het gebied werd twaalfduizend jaar geleden al bewoond door seminomadische jagers/verzamelaars die in families van vijfentwintig tot dertig personen samen leefden. Bijzonder is dat niet alleen tekeningen van dieren en jagers te zien zijn, zoals we die ook op andere plekken gezien hebben, maar heel veel handen van mannen, vrouwen en kinderen. De handen hadden een symbolische betekenis, onder andere als kenmerk van het gebied van een familie. De handen werden als negatief afgebeeld: door de verf over de hand te blazen die op de rots gehouden werd, werd het contour getekend. De rondleiding is wegens vandalisme verplicht met een gids. We hebben een privégids die we vragen haar de rondleiding in duidelijk Spaans te doen en dat gaat verbazingwekkend goed. Af en toe moet een woord in het Engels vertaald worden, maar omdat ze duidelijk, niet te snel en met niet teveel accent spreekt is het heel goed te volgen; toch niet voor niets al die woordjes geleerd. In Posadas, 120 kilometer verderop zijn ook rotstekeningen, maar de situatie is heel anders. De plaats is niet aangegeven, niet beschermd en er is niemand aanwezig. De tekeningen zijn minder mooi en minder talrijk dan bij Cueva de las Manos, maar het ook wel eens leuk zelf archeoloogje te spelen. Opvallend is de kleur van de stenen: er zit veel koper in, daarom zijn ze groen of hebben ze een echte koperglans. Bij Posadas liggen Lago Posadas en Lago Pueyerredón, twee meren die door een dunne strip land gescheiden worden (video). Het lijkt een dijk, maar is natuurlijk ontstaan. Door de harde wind ontstaan golven als aan het strand. De witte schuimkoppen contrasteren met het felblauwe water tegen een achtergrond van besneeuwde bergen.

We blijken niet voor niets steeds getankt hebben als dat kon: het tankstation in het dorp en het enige in een cirkel van zeventig kilometer is dicht; er hangt alleen een handgeschreven briefje "No hay combustibles" (er is geen brandstof). Via een heel kleine grensovergang gaan we weer naar Chili. Aan de Argentijnse kant zet een beambte alle stempels in een gebouwtje waar de kippen omheen rennen. In een huiskamer achter zijn kantoor oefent een collega die geen dienst heeft op een accordeon. We hadden gehoord dat uit verveling vaak uitgebreid gecontroleerd wordt, ook bij verlaten van het land, maar het is nu te druk met zes motoren voor ons en een auto erachter. Aan de Chileense kant krijgen we een hand voor de procedure begint en loopt het verder vlot. We doen nog wat boodschappen in de grootste supermarkt van Cochrane, zo'n typisch, rommelig plaatsje dat ver weg ligt van alles. De supermarkt heeft wel een grote collectie ijzerwaren, maar groente en fruit zijn beperkt en slecht: peren hebben al rotte plekken als ze aangevoerd worden. We moeten voor drie dagen eten hebben en met moeite lukt dat: UTP (jargon voor pasta met uien, tomaten, paprika en salami of kaas), hutspot en trekrijst (jargon voor rijst met corned beef, doperwtjes, uien en salade voor zover voorradig). We rijden noordwaarts langs de Carretera Austral, de "route 66" van Chili, een weg van meer dan duizend kilometer door onherbergzaam gebied. Het is een continue ansichtkaart van meren en rivieren in alle tinten blauw en besneeuwde bergen. Bij Rio Marmól (video), uitgesleten rotsen in het water die een systeem van tunnels en pilaren gevormd hebben, delen we een bootje met Richard en Ashley uit Canada van wie we de blog al een tijdje volgen en die we heel toevallig op de camping tegenkomen. Zij zijn in achttien maanden uit Vancouver gekomen.

In Coyhaique we zien in een bouwmarkt nog echte houtovens. Jan zoekt er nieuwe schoenen, maar we merken dat Nederlanders op grotere voet leven dan Chilenen, Jan's maat 46 lijkt voorlopig net een maatje te hoog gegrepen, hoewel we later alsnog passende exemplaren vinden. Gelukkig vinden we zo'n klassieke schoenmaker, een man van zeventig, die zonder machinepark maar op een krukje tussen de schoenen naast een kacheltje en met een schoen op zijn schoot aan het repareren is en ook nog echte nieuwe laarzen maakt. Voor €7,50 repareert hij twee paar die in Nederland als total loss afgeschreven zouden zijn. Het beste paar gaat volgens hem weer drie jaar mee. Als we wat op zondagochtend boodschappen doen bij de Unimarc, de grote supermarktketen van Chili, staan we een uur in de rij bij de kassa terwijl tweederde van de kassa's niet gebruikt wordt en wel medewerkers boodschappen in tassen doen. Het is hetzelfde als we ook in zuidelijk Afrika gezien hebben: wel personeel, hoewel niet zo overdadig als in Afrika, maar niet gekwalificeerd om achter de kassa te zitten. Een tandheelkundige praktijk voert een provisorische reparatie uit van de afgebroken kroon van Margriet waarvan de levensduur niet gegarandeerd kan worden en dat blijkt: 's middags laat hij al los. Balen dus, want nu moet er een nieuwe kroon komen.

Het P.N. Queulat (video), onze volgende stop, is voor het grootste gedeelte nevelwoud en dat zullen we weten ook. We horen de druppels uit de bomen op de auto en lopen door een nevel van heel fijne druppeltjes. Overal is groen en op de meest onmogelijke plekken groeien allerei soorten mos. Steeds horen we water stromen. We lopen naar het meer, maar zien af van een lange wandeling met uitzicht op de "hanging glacier" die waarschijnlijk toch niet te zien is.​

Als we voor de zoveelste keer weer in Argentinië zijn belanden we bij Tumalin op een camping waar je één dag wilt blijven, maar die zo goed bevalt dat je een aantal dagen blijft hangen. Hij heeft een echte leemoven die Margriet gebruikt om pizza en brood te bakken. We bezoeken de watermolen met bijbehorend museum (video) en er is een plaatselijk feest (video): het Fiesta del Trillo, het dorsfeest van Tumalin, is een gezellig gebeuren zonder teveel vaart waar iedereen iedereen kent met als hoogtepunt het gezamelijk zingen van het Argentijnse volkslied. Er zijn kraampjes met etenswaren, bijvoorbeeld twee koeien die in z'n geheel geroosterd worden, oude voertuigen en landbouwwerktuigen en een smederij. Wie nog traditionele kleding in de kast had hangen heeft die aangetrokken. In Tumalin moeten ook wat dingen geregeld worden. Een van de achterbanden loopt langzaam leeg. Er blijkt een spijker van een centimeter of acht in te zitten; je vraagt je af hoe zoiets erin komt. Ook hebben we een adres gekregen voor gas. We hadden in Chili al naar gas gezocht, maar de meeste gashandelaren daar wilden niet vullen en wie wel wilde kon het niet, zelfs niet met de uit Nederland meegenomen verloopstukken. Nu gaat het beter: nadat we onze gastank een uur hebben achtergelaten bij een soort achtertuinhandeltje is de tank gevuld met behulp van een speciaal voor ons gemaakt verloopstuk. Ook moeten we onze pesos aanvullen. De enige geldautomaat in Trevelin accepteert onze bankkaarten niet, dus uiteindelijk rijden we nog vijftig kilometer om in Esquel, de volgende grote plaats, geld op te nemen.

We wandelen in Parque Nacional Los Alerces. Alerces zijn bomen die heel groot en heel oud kunnen worden, de oudste in het park is 2600 jaar. Omdat ze heel geschikt waren als bouwmateriaal staan ze bijna alleen op slecht toegankelijke plekken. Voor de oude boom moet je een boottocht maken, gevolgd door een wandeling door regenwoud. We willen dat graag doen, maar beginnen nu echt te merken dat we buiten het toeristenseizoen komen: als we informeren blijkt de boot anderhalf uur eerder vertrokken en gaat de volgende pas over vijf dagen. Daar gaan we maar niet op wachten. Tijdens onze wandelingen met schitterende uitzichten over drie meren en een gletsjer en langs hoge bomen en dikke, omgewaaide stammen zien we een levende alerce van "maar" driehonderd jaar en een exemplaar van ongeveer een meter dik dat na achthonderd jaar is afgebroken.


In El Bolsón staan we twee nachten op het terrein van Klaus en Claudia, die voor onze WA-verzekering gezorgd hebben. Ze hebben veertien jaar met de moter over de wereld gereisd, tot ze in 2004 in Argentinië neerstreken en daar een boerderij hebben waar ze hun eigen voedsel verbouwen. Ze maakten hun motorreis in een tijd dat dat nog niet gebruikelijk was en gingen naar China en Tibet in een periode dat dat eigenlijk niet kon. Ze zijn daarmee in Duitsland heel bekend geworden.  In Bariloche laten we een in El Bolson aanbevolen ortodontist voor nogmaals naar de tand van Margriet kijken. Het vervangen van de kroon kost minimaal een maand inclusief een keer of vijf terugkomen, dus dat is niet echt een optie; het zal wel Nederland worden om er iets aan te laten doen. De oude kroon wordt er wel weer ingezet, dus hopelijk houdt hij met heel voorzichtig eten een poosje. De behandeling is inclusief een kus van de tandarts voor Margriet bij het binnenkomen en weggaan; kom daar maar eens om in Nederland.

We rijden de Zevenmerenroute (video).  We hebben intussen zoveel mooie meren en bergen gezien dat we behoefte krijgen aan iets anders. We beginnen ook wel naar de warmte te verlangen. We willen via Parque Nacional Lanin naar Chiloé, een Chileens eiland gaan en dan verder naar het noorden. De Monte Lanin is een vulkanische berg met een Mount-Fujiachtige vorm. We hebben een kleine weg door het park uitgekozen om de grens met Chili over te gaan. De weg is zo klein dat, in tegenstelling tot wat de kaarten zeggen, het niet mogelijk is om de grens over te geen en we teruggestuurd worden. We overnachten vlak voor de overgang die wel open zou moeten zijn om onze laatste groente en fruit op te maken voordat er weer een Chileen mee vandoor gaat.


We gaan in Chili naar Valdavia aan de Stille Oceaan (video). Op de vismarkt bij het water wordt de vis schoongemaakt en de restanten worden achteloos achter de kramen neergegooid. Het is niet alleen een lekkernij voor de klaarzittende aalscholvers, maar ook voor een stel enorme zeeleeuwen die bij de kramen liggen te wachten en zo volgevreten zijn dat ze alleen de lekkerste hapjes uitzoeken. We moeten zelfs een keer opzij springen voor een zeeleeuw die een stukje door de markt schuifelt, op weg naar het water. We kijken onze ogen uit naar wat er te koop is: niet alleen geweldige vissen en schaaldieren voor spotprijzen, maar ook op de groentemarkt zien we een kwaliteit die we lang niet meer tegenkwamen.

In Puerto San Julián onderbreken we het rijden een dagje. We laten de deur repareren die sinds het te hard openwaaien ontzet is, zodat hij niet meer open kan. Met een speciale truc is het binnen tien minuten geregeld. We willen een boottochtje naar een pinguïnkolonie maken, maar het waait te hard. Aan het einde van de middag worden we gebeld dat er toch nog gevaren wordt (video). We zien dolfijnen, een grote pinguïnkolonie en een grote aalscholverkolonie. De volgende dag rijden we  het laatste stuk voor we de grens met Chili over zullen gaan. We kamperen achter een tankstation en truckers-ontmoetingsplaats; wel grappig, weer eens een andere vorm van de 24-uurs economie. Toiletten, warme douches, keuken, winkeltjes, wifi; alleen de douche moet betaald worden.


Om in Vuurland te komen moeten we de grens over van Argentinië naar Chili, met de pont de Straat van Magelhaes over en dan weer de grens over naar Argentinië. De grens naar Chili voert langs vijf loketten. Zoals we ook bij de grens tussen Argentinië en Uruguay gezien hebben zitten de immigratie-officieren van beide landen broederlijk naast elkaar en gaat het paspoort rechtstreeks van de een naar de ander. Chili is ontzettend strikt dat geen groente, fruit of vlees ingevoerd worden. We hebben gehoord dat soms met honden gecontroleerd wordt en dat de boete wel €150 kan zijn, dus we nemen geen enkel risico. We hebben alles zoveel mogelijk opgemaakt en de ui, de aardappel, de knoflook en een witte kool die we nog over hebben blijven achter bij de grens. Welk Chileens gezin zou daar nu van eten? Gelukkig komt onze dure kaas wel door de ballotage. Het is goed dat we weten dat een tijdelijk invoerbewijs voor de auto in elk Zuidamerikaans land heel belangrijk is. Als je het niet hebt heb je grote problemen als je het land weer uit wilt; in het ergste geval wordt je teruggestuurd naar de grens waar je binnen kwam. De Argentijnse douane wil ons zonder een exemplaar wegsturen en pas na aandringen wordt hij gemaakt. We rijden onlangs de grenzen en de ferry toch nog 460 km en vinden uiteindelijk een prima wildkampeerplek. Dat is vaak nog niet zo gemakkelijk, omdat we niet in het zicht langs de doorgaande weg willen staan en er nauwelijks zijwegen zijn die niet met hekken zijn afgesloten. Het landschap wordt weer wat afwisselender, de wolkenluchten zijn prachtig.

Ushuaia (video) is de meest zuidelijke stad ter wereld (als je een klein plaatsje in Chili niet meetelt tenminste). Overigens is meest zuidelijk een betrekkelijk begrip: het ligt dichter bij de evenaar dan Kopenhagen. Het landschap is totaal veranderd in vergelijking met de eindeloze pampa: bergen met bergmeren en besneeuwde toppen. Veel bomen hebben hebben een lichtgroene waas, het blijkt mos te zijn dat over alle takken hangt. De meeste bezoekers aan Ushuaia komen voor een bezoek aan Antartica, maar dat willen we maar laten schieten, want zelfs een last minute waar je soms een paar weken op moet wachten kost zevenduizend dollar per persoon. Alles is ontzettend duur, tweehonderdvijftig dollar per persoon voor een boottocht van drie à vier uur en acht euro voor een potje Nutella. We hebben een gezellige avond met Dave en Meryl, Engelsen die met een prachtig voertuig rondreizen. In Ushuaia doen we onderhoud met spullen die we uit Nederland hebben meegenomen, maken bij prachtig weer een tochtje langs de baai, een blauw meer met besneeuwde toppen op de achtergrond en onder een bewolkte lucht een ritje langs het Beaglekanaal.In het Parque Nacional del Tierra de Fuego maken we een paar wandelingen langs het blauwe water met witte sneeuwtoppen op de achtergrond.


Als we Chili weer in gaan hebben we al onze groente en al ons fruit opgegeten of gekookt en dat is maar goed ook, want de controle is grondig. We kamperen wild op een mooie plek aan zee. Er is geen beschutting, maar de lucht is blauw en er is weinig wind, dus het is prima. In Chili steken we met de ferry over van Porvenir naar Punta Arenas. De ferry gaat maar één keer per dag en we  hebben gelezen dat je beter kunt reserveren, maar het gaat allemaal goed. We zijn waarschijnlijk al ver genoeg uit het vakantieseizoen. Het is prachtig weer en we zitten heerlijk op het dek. Vriendelijke mensen, die Chilenen. We lopen een willekeurige apotheek binnen omdat we internettoegang met onze nieuwe SIM-kaart niet aan de praat krijgen. We hebben de helpdesk gebeld, maar hoewel het Chileense  Spaans beter te verstaan is dan het Argentijnse gaat het allemaal een beetje te snel en van Engels hebben ze er nog nooit gehoord: "Neem maar een vertaler" is de reactie. Twee mensen bij de apotheek zijn er een half uur mee bezig, maar dan lukt het. In Punta Arenas kunnen we weer eens lekker boodschappen doen na de armoede door de grens. Het lijkt goedkoper dan in Argentinië. We staan bij een hostel met uitzicht op restanten van jarenzestig auto's. We gaan naar het openluchtmuseum waar replica's van drie historische schepen te zien zijn, onder andere de Beagle, waarmee Charles Darwin gevaren is.

We zijn Vuurland uit en rijden richting de Andes. Het doel is Nationaal Park Torres del Paine (video). Het eerste stuk is nog vlakke, kale pampa, maar langzaam verschijnen de hoge, besneeuwde toppen en de turquoise meren onder impressionistische wolkenpatronen. Het is kalenderplatenlandschap: steile, met sneeuw bedekte bergtoppen met daarvoor water in een onwaarschijnlijke kleur blauw. Bij het wandelen is het drukker dan we lang op vergelijkbare punten hebben meegemaakt, we moeten aan onze zomervakanties in de Pyreneeën denken. We hadden het ook al op de camping gemerkt; toen we gingen slapen waren we er bijna alleen, de volgende ochtend stonden er een stuk of tien auto's met tenten van weekendbezoekers. We krijgen ook te maken met de beruchte Patagonische storm. Als we wandelen waait het bij vlagen zo hard dat we ons alleen op een holletje voort kunnen laten blazen en moeten proberen niet te vallen. We moeten heel zorgvuldig een plekje zoeken en Dappere Dodo in de goede richting zetten om schade te voorkomen. Een van de nadelen van Dappere Dodo die we kenden toen we hem kochten is dat het niet mogelijk is te slapen met het dak naar beneden. Bij andere modellen kun je in noodgevallen een kleiner bed op tussenniveau maken, maar bij ons gaat dat niet omdat we hoge kastjes hebben. Slapen met dicht dak is nuttig als het te hard waait of als de omgeving onveilig lijkt. Tot nu toe hebben we nooit problemen mee gehad, In Dubai zijn we een keer van het strand weggegaan wegens de wind en in de stad gaan staan, maar dat was alles. In de loop van de avond doen we het dak naar beneden en overleggen wat we gaan doen als de wind niet gaat liggen. Kussens van de bankjes op de vloer leggen voor de een en een stoel voorin voor de ander en halverwege de nacht wisselen. Geen echt aantrekkelijk idee. Tegen de tijd dat we naar bed willen lijkt de wind iets minder te worden en doen we het dak weer open. Als we er goed en wel in liggen steekt de wind weer op. We blijven toch maar liggen en controleren een paar keer het tentdoek, maar alles lijkt heel te blijven. Alleen slapen met het harde geklapper van het tentdoek en schuddend in ons bed zit er niet in. Halverwege de nacht wordt het iets rustiger, zodat we toch nog een paar uur kunnen slapen. We wandelen naar het uitzicht op een gletscher waarvan het smeltwater in een helder blauw meer stroomt. In het meer liggen stukken ijs en sneeuw die een merkwaardige blauwe kleur hebben. Is dit nu het poor-men's Antartica? De rest van de dag doen we rustig aan, we voelen toch de korte nacht.

De grensovergang onderweg naar El Calafate in Argentinië is kleiner dan waar we eerder waren. Formulieren worden met de hand ingevuld met carbonpapier en de autogegevens worden zorgvuldig in een heel groot boek geschreven. We moeten weer even aan Afrika denken. We verkijken ons ook weer op hoe leeg het hier is: we rekenen erop onderweg vers brood voor de lunch te kopen, maar gedurende de hele rit van 275 km komen we geen enkel dorpje tegen; we lunchen om half vier op de camping. Namen op de kaart zijn van regiokantoren of een tankstation waarvan voor het tanken eerst de dieselgenerator gestart moet worden. Op de camping van El Calafate komen we een Duits gezinnetje dat met een dochter van zes jaar en een van elf maanden al twee maanden door Zuid Amerika aan het fietsen is. Petje af! De jongste dochter is al een paar dagen ziek, dus Dappere Dodo mag even voor ambulance spelen, maar niet zo'n goede: pas bij het derde ziekenhuis dat we op Open Streetmap vinden kan ze na een slingertocht door El Calafate terecht. We hebben over El Calafate verhalen gehoord van anderhalf uur wachten bij een tankstation en van lege pinautomaten, maar daar hebben we geen last van; hoewel er nog veel toeristen zijn is het hoogseizoen voorbij. Een kleine mijlpaal: we hebben (op de teller) meer dan honderdduizend kilometer met Dappere Dodo gereden. Glaciar Perito Moreno (video), de reden om naar El Calafate te gaan, is een highlight van een reis naar Zuid Amerika. Het is een gletscher die vanaf de bergen aangroeit en langzaam afbrokkelt in het meer. Het is een prachtige dag met een strakblauwe lucht en een aangename temperatuur en we zijn op de beste tijd van het jaar, aan het einde van de zomer, om het afbrokkelen te zien; niet voor niets staan professionele fotografen en filmers klaar met hun apparatuur om de jaarlijkse ineenstorting (ruptura 2016 horen we op de radio) vast te leggen  De reisgids waarschuwt dat de meeste toeristen zich tevreden moeten stellen met de geluiden en de kleuren, maar wij hebben geluk. We horen het rommelen als van onweer ver weg, we zien de gekromde punten waar kobaltblauw licht doorheen schijnt, die aan een ontwerp van Gaudi doen denken. Maar we zien ook hoe regelmatig met veel geraas grote stukken afbreken en in het meer storten. Een tunnel waar smeltwater doorheen stroomt stort grotendeels in.


El Chiltén in het noordelijke deel van het Parque Nacional de los Glaciares (video) is een uitstekend wandelgebied. Op de camping herkennen we de recreatieruimte van de foto's van overlanders die hier dagen wachtten op mooi weer om een trek te gaan maken. De eerste dag begint slecht: bij het ontbijt laat een kroon van Margriet los. We gaan naar het lokale gezondheidscentrum waar tot onze verassing een tandarts zou moeten zijn, maar die is een maand weg en worden we verwezen naar El Calafate, driehonderd kilometer terug. Daarom wagen we het er voorlopig maar op om verder te gaan zoals gepland. De begint blauw met donkere wolken, maar het trek snel helemaal dicht en het begint te miezeren. Overal zien we rugzaktoeristen, hangend en wachtend op beter weer, liftend om uit de regen weg te komen of dapper fietsend. De volgende ochtend  worden we wakker onder een blauwe lucht en maken daarom alsnog de wandeling naar het Fitz Roy viewpoint, een prima trip met perfecte plaatjes.

Na de cursus Spaans zijn we nog een paar dagen in Buenos Aires. We maken de street art tour, een wandeling van ongeveer drie uur langs el selectie van de muurschilderingen die je overal in buenos Aires vindt. In Buenos Aires is alleen toestemming van de muureigenaar nodig om street art te mogen maken en er is door de politieke historie een cultuur ontstaan waar dat vaak gebeurt.  De laatste dag gaan we naar Tigre, aan het begin  van de Rio de la Plata delta, ongeveer een uur met de trein; wel weer eens fijn om even de stad uit te zijn (video). "Echt leven" zien we weinig tijdens de rondvaart die we maken: het zijn vooral weekend- en vakantiehuizen. We zijn blij dat we eindelijk verder kunnen, maar neemt vooral Jan toch met een beetje pijn in het hart afscheid van Buenos Aires. Na meer dan drie weken zijn we ons er helemaal thuis gaan voelen en lijkt het of we er gewoond hebben.

We steken met de boot over naar Colonia de Sacramento in Uruguay. Colonia was de eerste nederzetting van de Portugezen in Zuid Amerika en staat nu op de UNESCO werelderfgoedlijst. Het is een leuk plaatsje met een mooi oud centrum. We overnachten in een AirBnB en gaan de volgende dag met de bus van Colonia terug naar Montevideo waar we weer hartelijk worden ontvangen door Lílian.

Doordat Dappere Dodo de vrijdag voor het carnavalsweekend aankomt moet we twee dagen extra wachten. Voordeel is wel dat we het carnaval in Montevideo kunnen meemaken; het is een van de plekken waar dat het uitbundigst gevierd wordt. Het bestaat uit twee delen: veertig dagen voorstellingen in een groot theater en twee dagen mallejas (optochten). De voorstellingen gaan over lokale situaties in snel Spaans en zijn dus voor ons niet weggelegd. De optocht op de eerste avond lijkt veel op het feest van vorige maand. Het is jammer voor de foto's dat het pas 's avonds begint, maar begrijpelijk gezien de temperatuur. De tweede avond is de finale. Er staan rijen bankjes waarvoor van te voren een kaartje gekocht had moeten worden. We gaan op een willekeurige vrije plek zitten en hebben geluk: we zitten er twee uur voor de rechthebbenden komen opdagen. Het is een kleurrijke vertoning waarbij alle groepen hetzelfde patroon volgen: mannen die met grote vlaggen zwaaien, dansende vrouwen met prachtige, soms weinig verhullende kostuums, enkele oudere paren en een groep drummers. Iedere wijk heeft zijn eigen groep. De optocht is nog in volle gang als we tegen twaalven gaan we naar huis gaan, maar we hebben weer geluk: vijf minuten nadat we binnen zijn gaat het gieten en blijkt de rest van de optocht te worden afgelast. Die wordt de volgende avond ingehaald, zodat we niet alleen een extra voorstelling krijgen, maar ook zonder problemen een zitplaats op de eerste rij vinden (video).

Eén middag gaan we op zoek naar Yasha en Jürgen, een Australisch/Duits paar dat al heel lang in Zuid Amerika rondreist en nu in Montevideo staat. Het valt op in Montevideo dat op zoveel plekken krediet wordt aangeboden, niet alleen op grotere produkten, maar ook door allerlei kantoortjes en dat werkelijk woekerrentes gevraagd worden: 6000 peros terug te betalen in 12 termijnen van 620 pesos. Dat komt op zo'n procent of 40; er is dan wel veel inflatie, maar toch… We kunnen verder weinig doen dan wachten, Spaans leren en een keer een markt bezoeken (video). We zien later hetzelfde in Argentinië: in de supermarkt wordt gevraagd of je de boodschappen in termijnen wilt betalen.

We beginnen aan de 3000 km naar Ushaia in Patagonië. De eerste echte etappe is de pampa van de verhalen: kaarsrechte wegen langs eindeloze velden met hoog gras met héél veel grazende koeien, af en toe afgewisseld door een veld met zonnebloemen. We rijden verder naar een camping die een combinatie van kerk, museum, hotel, dagrecreatiestrand en museum is, heel apart. De weg vervolgt als een eindeloos recht traject met alleen pampa en nauwelijks mensen, een soort woestijnrit, maar dan in het groen; kaarsrechte wegen, zodat je 's ochtends kunt zien waar je 's avonds kampeert. Op een omweg die we maken hebben we weer eens gravel, soms door diepe plassen. Voor de eerste keer sinds we met Dappere Dodo op reis zijn gebruiken we de DiffLock. Het karakteristieke Patagonië kenmerkt zich door vooral lage struiken, nauwelijks bomen, leegte en een voortdurende harde wind. Nu is het zomer en schijnt de zon lekker, maar hoe is het in de winter? Wanneer we een keer koffie willen gaan drinken waait het zo hard dat een van de portieren met een klap open slaat en daarna niet meer open wil omdat de scharnieren ontzet zijn. Gelukkig lost een garage het probleem met een prop textiel en een schroevendraaier binnen tien minuten op.

Argentijnen kamperen graag en niet allemaal met een caravan of camper, maar nog gewoon met een tent. Onder de campers zie ze wel hebben zijn heel bijzonder old-timer-exemplaren. Aan het einde van de eerste dag is het nog even schrikken: we pikken op de camping met Dappere Dodo een draad mee die boven de grond naar een lantarenpaal gaat die zo verroest is dat niet de draad breekt, maar de bovenkant van de lantarenpaal die tegen Dappere Dodo aan slingert. Gelukkig hebben we geen schade.  Voor het eerst sinds heel lang kamperen we weer eens wild, op een mooie plek aan zee.

Hoewel we in verband met de naderende winter niet teveel tijd willen verliezen kunnen we toch nog wat sightseeën. We maken een wandeling in Sierra de la Ventana, een steile klimpartij door een beek, we zien een van de grootste zeeleeuwenkolonies ter wereld in Punta Bermeja en gaan op zoek naar een grote papegaaienkolonie. We bezoeken Península Valdés, een UNESCO world heritage site, beroemd om zijn dierenkolonies (video). We zijn niet op de goede tijd voor walvissen, maar we zien wel zeeleeuwen, zeeolifanten en pinguïns. De zeeolifanten zijn bijzondere dieren: ze kunnen wel een kilometer diep duiken en anderhalf uur onder water blijken; een volwassen exemplaar weegt tweeduizend kilo.

De reis van Bladel naar Montevideo verloopt zonder incidenten, maar is wel een hele zit. We overnachten bij Lilian in een via AirBnB gevonden een huis waar vier generaties wonen en niemand iets kan weggooien: het ligt vol met snuisterijen, plakboeken en oude schoolboeken, tussen de planten staat ergens een kerstboom; geweldig.

​Alleen het transport van Dappere Dodo wordt steeds zorgelijker: de geschatte aankomstdatum is weer 11 dagen naar achteren geschoven en bovendien hebben we geen duidelijkheid over waar hij is en met welk schip hij de oversteek naar Montevideo maakt. Maar na een afspraak met de clearing agent die de inklaring in Montevideo zal afhandelen wordt het aanzienlijk helderder. Hij wijst ons naar een plek op internet waar de de status van de container kunnen vinden. De laatste aankomstdatum wordt bevestigd en we kennen nu ook de route. Hij blijkt een stuk meer van de wereld te zien dan wij: een maand op de kade in Namibië, daarna naar Kaapstad, op een tweede schip via Las Palmas en Londen naar Rotterdam en daarna op een derde schip via Londen, Hamburg, Antwerpen, Le Havre, twee plaatsen in Brazilië en Buenos Aires naar Montevideo.  Later realiseren we ons dat Dappere Dodo net voor carnaval aankomt. Het goede nieuws is dat we carnaval in Montevideo gaam meemaken, een plaats waar dat uitgebreid gevierd wordt, het slechte nieuws is dat het nog langer zal duren voor we met Dappere Dodo op pad kunnen.

Onze laatste dag in Montevideo is een nationale feestdag. We lunchen in een ouderwetse boekwinkel met restaurant. 's avonds gaan we met Lilian naar de festiviteiten: luid trommelende, met vlaggen zwaaiende en met veel plezier dansende groepen. Leeftijd en postuur zijn hierbij geen enkele beperking (video).

​Met een speedboat zijn we binnen drie uur in Buenos Aires. Sinds de regeringswisseling zijn de officiële wisselkoersen weer ook de werkelijke koersen, dus het is niet meer nodig op straat te wisselen, hoewel dat nog volop wordt aangeboden: de bekende blue dollar. Toch is de aandrang groot dat de volgende keer weer wel te doen: we staan anderhalf uur te wachten om te wisselen bij de bank, want er zijn wel zes mensen voor ons; later blijken pinautomaten probleemloos te werken. We zitten twee nachten in een hostel midden in het centrum.  Ons hostel heeft echte jeugdherbergkarakteristieken: we krijgen een polsbandje en moeten twee blikjes bier naar binnen smokkelen. Daarna verhuizen we van het hostel naar de homestay van Valeria en Gislano. Het is een smaakvolle, goed ingerichte plek met een mooie keuken. We gaan het er wel drie weken uithouden.

​Buenos Aires bevalt prima en de gebouwen, het groen, de parken en de dynamiek doen net als Montevideo in veel opzichten aan Barcelona denken, maarhet  is levendiger, heeft meer Franse accenten en is beter onderhouden. Ook de grote culturele belangstelling is opvallend: niet alleen zijn er heel veel boekhandels, maar ook krijgen artiesten die in de ondergrondse komen spelen steevast applaus en ook bijna altijd geld. Ook de correctheid valt op, in een keurige rij op de bus wachten en als we bij de bakker niet meteen in de gaten hebben dat er nummertjesautomaat hangt en daardoor een nummertje van "na onze plaats" hebben wordt spontaan aangeboden nummertjes te ruilen. Kom daar in Nederland maar eens op, zeker als het brood bijna op is. Winkels zijn duur en hebben een beperkt assortiment: basisvoedsel als pindakaas vind je in de Chinese wijk, naturel yoghurt en blikjes sperciebonen vinden we niet terwijl een pot Nutella €8 moet opbrengen.  De Argentijnse specialiteit empanados (gevulde deeglapjes) en restaurants waar je uit heel veel gerechten kunt kiezen en per kilo afrekent vallen wel in de smaak.

De volgende weken hebben we iedere dag Spaanse les bij El Pasaje (zie beschrijving), de eerste week 's middags, daarna 's ochtends waarin we onze kennis van 35 jaar geleden ophalen en heel veel bijleren. Met het nodige huiswerk een behoorlijke klus. De docenten spreken het lokale accent en op normale snelheid "omdat dat is wat je buiten op straat hoort", maar maken met hun lichaamstaal vel duidelijk. Onze huisgenote, Melissa, blijkt in dezelfde groep te ziten.